ئا: عەبدوڵڵا مەحمود زەنگنە
هەندێك لە وڵاتان هەنگاوی باشیان ناوە لە بواری كەمكردنەوەی بەفیڕۆدانی خۆراكدا، بەڵام زۆرێك لە وڵاتانی داهات مامناوەند و كەم داهاتیش خاوەنی سیستمی پێویست نین بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی كەمكردنەوەی بەفیڕۆدانی خۆراك بۆ نیوە، تا ساڵی 2030.
ساڵی 2022 خێزانەكان لە هەموو وڵاتانی جیهاندا رۆژانە زیاتر لە یەك ملیار ژەمە خۆراكیان بەهەدەرداوە، لە كاتێكدا 783 ملیۆن كەس بەهۆی برسێتییەوە زیانیان پێگەیشتووە و یەك لەسەر سێی مرۆڤایەتی دووچاری نەبوونی ئاسایشی خۆراك هاتوون، بە ئێستاشەوە فڕێدان و بەفیڕۆدانی خۆراك زیان بە ئابووریی جیهانی دەگەیەنێت و دەبێتە هۆكاری پیسكردنی ژینگە و گۆڕینی سروشت. ئەمە راپۆرتێكی نەتەوە یەكگرتووەكانە بە بۆنەی رۆژی نەهێشتنی بەفیڕۆدانی خۆراكەوە بڵاویكردۆتەوە.
داتای ئاماژەدانی بەهەردەردانی خۆراك بۆ ساڵی 2024ی نەتەوە یەكگرتووەكان كە رێكخراوی (WRAP) بڵاوی كردۆتەوە، ئاماژە بە فڕێدانی خۆراك و بەفیڕۆدانی دەدات و داوا لە وڵاتان دەكات داتا كۆبكەنەوە و باشترین رێگەش بگرنەبەر بۆ كەمكردنەوەی بەفیڕۆدانی خۆراك.
هەواڵە خۆشەكە
ساڵی 2022 نزیكەی 1.05 ملیار تۆن پاشماوەی خۆراكی هەبووە، كە دەكاتە 132 كیلۆگرام بۆ هەر تاكێك و نزیكەی یەك لەسەر پێنجی ئەو خۆراكەیە، كە بۆ بەكاربەران خراوەتە بازاڕەكانەوە.
ئینگەر ئەندرسن لەو بارەیەوە بەڕێوەبەری جێبەجێكاری بەرنامەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ ژینگە دەڵێت: بەفیڕۆدان و فڕێدانی خۆراك كارەساتێكی جیهانییەو ملیۆنان كەس بەهۆیەوە تووشی نەبوونی خۆراك و برسێتی دەبن، بۆیە ئەم بابەتە تەنها بریتی نییە لە دۆزێكی بەهادار لە بواری گەشەپێداندا، بەڵكو ئاسەواری زۆر خراپی دەبێت لەسەر ژینگە و سروشت، هەواڵە خۆشەكەش ئەوەیە، ئەگەر وڵاتان بایەخی زۆر بەم گرفتە بدەن دەتوانرێت رێژەكەی و مەترسییەكانیشی كەمتر بكرێتەوە.
گەرچی لە ساڵی 2021 وە ژێرخانی داتاكان بەهێزتر كراوە و توێژینەوەی زۆرتر لەو بارەیەوە كراوە، بەڵام زۆرێك لە وڵاتانی داهات مامناوەند و كەم داهاتیش خاوەنی سیستمی پێویست نین بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی كەمكردنەوەی بەفیڕۆدانی خۆراك بۆ نیوە، بە گەیشتنمان بە ساڵی 2030.
تەنیا وڵاتە دەوڵەمەندەكان ناگرێتەوە
چوار وڵاتی وەك، ئوسترالیا، ژاپۆن، بەریتانیا و ئەمریكا لەگەڵ یەكێتیی ئەوروپا پێشكەوتنی بەرچاویان بەدەست هێناوە و هەریەك لە كەنەدا و سعودیەش كاری باشیان كردووە، پێشبینی دەكرێت بەرازیلیش تا كۆتایی 2024 خەمڵاندنی بۆ رێژەكە هەبێت.
راپۆرتەكەی نەتەوە یەكگرتووەكان باس لەوەش دەكات، ئەم بەفیڕۆدانی خۆراكە تەنیا وڵاتە دەوڵەمەندەكانی نەگرتۆتەوە، بەڵكو وڵاتە گەرمەكانیشی گرتۆتەوە كە هۆكاری سەرەكییان بەكارهێنانی خورادنی تازەیە، چونكە ئەوەی كە دەمێنێتەوە بەكەڵكی خواردن نایەت و فڕێدەدرێت، لەبەر نەبوونی ئامێری ساردكەرەوە بۆ پاراستنی خۆراك.
بە پێی داتا نوێكانیش بێت، فڕێدانی خواردن بۆتە هۆكاری پێكهاتنی %8 بۆ %10ی ئەو غازانەی ژینگە گەرم دەكەن، كە دەكاتە پێنج هێندەی ئەو غازەی لە كەرتی فڕۆكەوانییەوە دەكرێتە ژینگەوە، فڕێدانی خۆراك هاوكات فرەیی بایۆلۆژی كەم دەكاتەوە لە رێگەی بەكاربردنی نزیكەی یەك لەسەر سێی زەوییە كشتوكاڵییەكانەوە لە جیهاندا، هەروەها فڕێدانی خواردن زیانی نزیكەی یەك تریلیۆن دۆلار لە ئابووریی ئەمریكا بەتەنها دەدات.
تێچووی زۆرە
لە ساڵی 2021 بەدواوە تەنها 21 وڵات پلانیان بۆ كەمكردنەوەی بەفیڕۆدانی خۆراك داناوە و پێدەچێت پوختەكردنی پلانە نیشتیمانییەكان لە ساڵی 2025دا دەرفەتی سەرەكی بۆ باشتركردنی ژینگە بڕەخسێنێت.
هاریت لامب سەرۆكی جێبەجێكاری رێكخراوی (WRAP) دەڵێت: لەگەڵ ئەو تێچووە زۆرەی بەهۆی فڕێدانی خۆراكەوە لەسەر كۆمەڵگە و ئابووریی وڵاتان دەكەوێت، پێویستمان بە هەماهەنگیی هەیە لە نێوان وڵاتاندا بە گشتی، پشتگیریی بەرنامەكانی نەتەوە یەكگرتووەكانیش بۆ ژینگە دەكەین، كە بانگهێشتی وڵاتانی كردووە بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی گەشەی بەردەوام و دابینكردنی خۆراك بۆ زۆرترین خەڵك لەسەر گۆی زەوی.
ئێندیپێندنت
