ئا: كوردەوان محەمەد سەعید
حكومەتی كاتیی سوریا هەوڵ دەدات دراوێكی نوێ بۆ وڵاتەكەی چاپ بكات و بۆ چاپی دراوەكەشی ئەم جارە پشت بە روسیا نەبەستێ، ئامانجی سەرەكیشی لەم هەنگاوە سووككردنی باری گرانی ئابوورییە لەسەر شانی وڵاتەكەی، بەڵام پرسیاری سەرەكیی ئەوەیە، ئایا چاپكردنی دراوی نوێ كێشە ئابووری و داراییە كەڵەكەبووەكانی ئەو وڵاتە چارەسەر دەكات؟ چونكە كێشەی سەرەكی سوریا بە تەنیا دراوی كۆن و نوێ نییە، بەڵكو رێكخستنەوەی كەرتی بانكی و پیشەسازی و كشتوكاڵی و بازرگانی و گەشتیاری و خزمەتگوزارییەكانە، هەموو ئەمانە بەهۆی رژێمی رووخاوی ئەسەدەوە لە كار كەوتوون و پێویستییان بە بوژاندنەوە هەیە، سەرباری ژێرخانێكی ئابووری رووخاو كە حكومەتی كاتی سوریا بە میرات لە حكومەتی رووخاوەوە بۆی بەجێماوە.
لێكۆڵینەوە لە پێشنیازەكان
حكومەتی سوریا تا ئێستا بڕیاری یەكلاكەرەوەی نەداوە و بابەتەكەی داناوە بۆ لێكۆڵینەوە و هەڵسەنگاندنی یاسایی، بە واتایەكی دیكە، تا ئێستا بڕیاری نەداوە دراوە نوێیەكەی لە چ وڵاتێك چاپ بكرێت، ئەمەش لە كاتێكدایە كە كۆمەڵێك وڵات ئامادەیی خۆیان بۆ چاپكردنەوەی دراوی نوێی سوریا دەربڕیوە. عەبدولقادر حەسریە سەرۆكی بانكی ناوەندیی سوریا لەوبارەیەوە دەڵێ: چەند وڵاتێك ئامادەیی خۆیان دەربڕیوە بۆ چاپكردنەوەی دراوی نوێی سوریا، لەوانە: بەریتانیا، ئەمریكا، نەمسا، ئیمارات و ئەڵمانیا.
حەسریە ئاماژەی بەوەشكرد، كە كۆمپانیاكانی هەریەك لەو وڵاتانە پەیوەندییان بە بانكی ناوەندیی سوریاوە كردووە بۆ ئەو مەبەستە، بەڵام بانكی ناوەندیی سوریا لێكۆڵینەوە لە بابەتەكە دەكات، چونكە بابەتێكی هەروا ئاسان نییە و پێویستی بە ئامادەكردنی زەمینەیەكی لەبار هەیە.
سیستمی سویفت
هەر لە چوارچێوەی ئامادەكارییەكانی بانكی ناوەندیدا، ئێستا كار لەسەر چالاككردنەوەی سیستمی (سویفت)ی جیهانی دەكرێت، كە تایبەتە بە حەواڵەی دارایی لەسەر ئاستی نێودەڵەتی، ئەمە دوای ئەوە دێت كە ساڵانێكی زۆرە سوریا بەهۆی سزا نێودەوڵەتییەكانەوە لە بەكارهێنانی ئەو سیستمە بێبەشە و گۆشەگیر كراوە، بە كۆتاییهاتنی گۆشەگیرییەكەشی رێگا خۆش دەبێت بۆ كرانەوەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی دەرەكی و هاندانی بەرهەمهێنان و هەناردە و كەمكردنەوەی نرخی شمەكی هاوردە، سەرەنجام بازاڕی ناوخۆیی دەبوژێتەوە و هێزی كڕین لای هاووڵاتییانیش بەرز دەبێتەوە.
سەرۆكی بانكی ناوەندیی سوریا جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، كە بانكی ناوەندی خوازیاری ئەوەیە پلەبەندییەكی باش بەدەست بهێنێت، بە تایبەتیش دوای ئەو هەموو ساڵە لە حوكمڕانیی خراپی دەسەڵاتی پێشوو، ئێستا بانكی ناوەندیی دەیەوێ پەیوەندییەكانی لەگەڵ وەزارەتی دارایی رێكبخاتەوە، بە جۆرێك كە سەربەخۆیی بانكی ناوەندیی پارێزراو بێت.
كێبڕكێی وەبەرهێنان
ئیدارەی نوێی سوریا، هەر لە دوای رووخانی رژێمی ئەسەدەوە خولیای چاپكردنی دراوێكی نوێی لا دروست بووە، بەڵام هەوڵەكانی بۆ ئەو مەبەستە، بەم دواییانە زیاتر بووە، بە تایبەتی دوای ئەوەی یەكێتیی ئەوروپا هەندێك لە سزاكانی سەر سوریا سووك كرد و سەرۆكی ئەمریكاش بەم دواییانە رایگەیاند، كە وڵاتەكەی سزاكانی سەر سوریای هەڵگرتووە.
پسپۆڕانی كاروباری بانكی لەوبارەیەوە دەڵێن: هاتنەپێشەوەی ئەو هەموو وڵاتە و دەربڕینی ئامادەییان بۆ چاپكردنی دراوی نوێی سوریا بابەتێكی ئاساییە و دەچێتە خانەی كێبڕكێوە، چونكە پرۆسەكە دەیان ملیۆن دۆلاری تێدەچێت و پرۆژەیەكی چەورە بۆ وەبەرهێنان، بە تایبەتیش كە سوریا ئێستا بۆتە وڵاتێكی كراوە دەرگای ركابەری و كێبڕكێی بە رووی كۆمپانیا جیاجیاكاندا كراوەیە، ئەمەش وایكردووە كۆمپانیاكان بە نیازی وەبەرهێنان و بەدەستهێنانی قازانج چاوی تێبڕن.
بەرەو ئابوورییەكی ئازاد
هەر ئەو پسپۆڕانە پێیان وایە بۆ هەنگاونان چاپكردنی دراوی نوێی سوریا كۆمەڵێك هۆكار هەن، كە دەبنە هۆی سەركەوتنی پرۆسەكە، گرنگترین ئەو هۆكارانەش خۆیان لە جێگیركردنی بنەماكانی ئابوورییەكی راست و دروستدا دەبیننەوە، بە تایبەتی كە ئابووریی سوریا زیاتر لە 46 ساڵە سزای نێودەوڵەتی و كۆت و بەندی لەسەرە و ئێستا دەیەوێت لە ئابوورییەكی ئاراستەكراوەوە بگۆڕێت بۆ ئابوورییەكی ئازاد و كراوە، هەر ئەو ئابوورییە ئاراستەكراو و داخراوەی پێشووش وایكردووە، رێژەی هەڵاویان لەو وڵاتەدا زۆر بەرزبێتەوە و بەهای دراوەكەی دابەزێت و هێزی كڕین لای هاووڵاتییان دابەزێت، ئێستاش بە تەنیا بە چاپكردنی دراوێكی نوێ كێشە ئابوورییەكانی چارەسەر نابن و هەر خودی دراوە نوێیەكەشی پەیوەستە بە قەبارەی ئابووریی وڵاتەكە و پەرەپێدانی ئاستی بەرهەمهێنان و زیادكردنی دراو و زێڕی یەدەگ.
سیناریۆی زیمبابۆی و ڤەنزوێلا
هەر لەبەرئەوەش پسپۆڕانی ئەو بوارە جەخت دەكەنەوە، كە گۆڕینی دراوی كۆن بە دراوی نوێ چارەسەری جادوویی نییە بۆ كێشە ئابوورییەكان، بەڵكو بەشێكە لە چاكسازییەكی گشتگیر، كە چاكسازیی سیاسی و ئابووریش دەگرێتەوە، ئەویش لە رێگەی ئەو میكانزیمانەوە، كە پارێزگاریی لە چینەكانی كۆمەڵگە دەكات و رێگە لە دزەكردن و كەڵەكەبوونی سامانی نایاسایی دەگرێت، چونكە ئەگەر ئەمە نەكرێت، ئەوا سیناریۆی زیمبابۆی و ڤەنزوێلا دووبارە دەبێتەوە، كە بە چاپكردنی دراوی نوێ قەیرانە ئابوورییەكانیان قووڵتر بۆوە.
بیركردنەوە لە پرۆژەی لەچاپدانی دراوی نوێی سوریا لە كاتێكدایە، كە ئەو وڵاتە بەدەست قەیرانێكی قورسی ئابوورییەوە دەناڵێنێت، ئەوەتا لیرەی سوری هەرەسی هێناوە و لە ساڵی 2011وە، كە سەرەتای سەرهەڵدانی ئاڵۆزییەكان بوو، %95ی بەهاكەی لەدەست داوە، ئەمەش بۆتە هۆی هەڵاوسانێكی لەڕادەبەدەری نرخی شمەك و لەدەستدانی متمانە بە دراوەكەیان لە ناوخۆدا و تەشەنەكردنی ئابووریی سێبەر، هەموو ئەمانەش وایانكردووە %90ی دانیشتوانی ئەو وڵاتە هەژار بن و بێكارییەكی زۆریش بەرۆكی پێگرتوون.
رێگایەكی دوور و درێژ
سوریا رێگایەكی دوور و درێژی لەبەرە تا ئابوورییەكەی راست بكاتەوە، چونكە ژێرخانێكی وێرانی هەیە و بە گوێرەی راپۆرتی نەتەوە یەگرتووەكان و بانكی نێودەوڵەتی، خەرجییەكانی بنیاتنانەوەی سوریا رەنگە بگاتە 300 ملیار دۆلار و لە رووی كاتیشەوە پێناچێت سوریا تا 20 ساڵی دیكەش ببێتەوە بە وڵاتێكی ئاسایی، كێشەی سەرەكیش لەو نێوانەدا كات نییە، بەڵكو بڕی تێچوونەكەیە كە پارەیەكی زەبەلاحە و دابینكردنی ئاسان نییە، بە تایبەتی كە تێكڕای بەرهەمی ناوخۆیی ساڵانەی سوریا پێش 2010 و لەوپەڕی باشیدا 60 ملیار دۆلار بووە، ئێستاش دوای وێرانبوونی ئەو وڵاتەكە داهاتی ساڵانەی تەنیا بە شەش ملیار دۆلار مەزەندە دەكرێت و ئەگەر دەست بكات بە پرۆسەی بنیاتنانەوە دەكەوێتە ژێر باری قەرزێكی زۆرەوە.
سەرچاوە: 7al.net ماڵپەڕێکی سورییە
