گرژییەکانی عیراق تاکەی بەردەوام دەبێت؟

نامەیەکی شا فەیسەڵی یەکەمی عیراق هەیە، لە ساڵی 1932 دا نووسیوێتی، کە دوای خۆی بەجێیهێشتووە، تێیدا هاتووە: «ئەوانەی لە ناو عیراقدا دەژین، نە نەتەوەی راستەقینەن، نە تیرە و مەزهەبی راستەقینەن، کۆمەڵێک گروپ و دەستەن، هەریەکە و بەدوای لەناوبردنی ئەوی ترەوەیە، من زۆر هەوڵمدا ئەو گروپانە یەکبخەمەوە، بەڵام نەمتوانی، هەتا ئەو وڵاتە بەم پێکهاتانەوە بەردەوام بێت، هەرگیز خۆشی بەخۆیەوە نابینێت».

ئەگەر دوا تویتی سەید موقتەدا سەدر چەند رۆژێک دوابکەوتایە، ئەوا ئەگەری هەبوو ئەو پێکدادانەی لە ناوچەی سەوز لە نێوان لایەنە ناکۆکەکاندا روویدا سەری بکێشایە بۆ شەڕێکی ناوخۆیی

  دوای 90 ساڵ لەو قسەیەی شا فەیسەڵ، بۆ ئێستای واقیعی عیراقیش هەمان قسە راستە! بە درێژایی مێژوو ئەم ناوچەیە تەژی بووە لە شەڕ و جەنگ و کاولکاریی و وێرانە، بە پێچەوانەی خۆرئاوا کە پێشکەوتنێکی بێوێنەی هەیە، لە شۆڕشی بازرگانی و تەکنۆلۆژیادا، ئەمەش لەژێر سایەی ئەو ئارامییە کە ساڵانێکی زۆرە لەوێ دەبینرێت. 
بەگشتی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست پڕە لە کێشە و ململانێی نا تەندروست، عیراقیش ئەگەر چەقی ئەو ململانێیانە نەبێت، بەڵام بەشێکی سەرەکی و دانەبڕاوی شەڕەکەیە.
 لەدوای رووخانی سیستمی پاشایەتی و هاتنە سەر کاری قاسم و دەستەکەی، جۆرێک لە هیوا و ئومێد پەیدابوو بەوەی حکومەت بتوانێت خۆی لەگەڵ گۆڕانکارییەکاندا بگونجێنێت و جۆرێک لە نزیکبووەنەوە لە نێوان پێکهاتە و نەتەوەکاندا دروست ببێت، بەڵام نەک هیچی لێ سەوز نەبوو، بەڵکو رەفتارێکی دزێو و ناشیرینی لە عیراقدا داهێنا کە ئەویش کودەتای سەربازیی بوو، وەک چۆن عەبدولکەریم قاسم بە کودەتا و خوێنڕێشتن هاتە سەر حوکم، دوای کەمتر لە پێنج ساڵ دیسانەوە لە شوباتی ساڵی 1963 دا کودەتای سەربازی بەسەر خۆشیدا دووبارە بۆوە و ئەمجارە قاسم لە دەسەڵات خرا و بە شێوەیەکی دڕندانە کوژرا. 
ئەم گۆڕانکارییەش دیسانەوە نەک کێشەکانی عیراقی بەرەو چارەسەر نەبرد ، بگرە ئالۆزتریشی کرد، چونکە هەر دوای کودەتاکە هاوڕێکانی کودەتاکە پاش چەند مانگێک بەربوونە گیانی یەکتریی بەشێکیان  زیندان و بەندیخانەکانیان لە بەشەکەی تر پڕکرد و لەپەنا ئەوانیشدا زیندانەکان پڕکران لە گیراوی سیاسی و بێتاوان و کێشەی کوردیش بەرە و ئالۆزیی زیاتر چوو نەک بەرەو چارەسەر. 
دیسانەوە لە کۆتایی شەستەکاندا کودەتایەکی دیکەی سەربازی بەڕێوەچوو، ئەو رێگەیە بوو بە شارێگەی گۆڕانکاریی بێ گۆڕان و یەکلایکردنەوەی ململانێی هاوڕێکانی دوێنێ و دوژمنانی ئەمڕۆ. 
ئیدی لەگەڵ ئەو گۆڕانکاریانەشدا ئاڵۆزیی و شەڕ و ململانێکان بەردەوامییان هەبوو و وڵات بە جۆرێک لە جۆرەکان بوو بە مەیدانی جەنگ و هەر چەند ساڵ جارێک جەنگێک لە عیراق روویدەدا. تا جەنگی ئێران و عیراق و داگیرکردنی کوێت و دواتریش دەرکردنی عیراق لە کوێت و گرنگترین گۆڕانکاریش راپەرینی گەلی کوردستان بوو لە ئازاری ساڵی 1991دا.
 دواتریش رووخانی رژێمی بەعس و گواستنەوەی قۆناغەکە لە دیکتاتۆرییەوە بۆ سیستمی دیموکراتی و هەڵبژاردن. ئەم رێگەیەش نەیتوانی کێشەکانی عیراق وەک ئەوە چارەسەر بکات کە چاوەڕوان دەکرا. 
بە گەڕانەوە بۆ مێژوو دەردەکەوێت کە ئەگەرچی زۆرینەی سیستمەکانی حوکمڕانی لە عیراقدا تاقیکراونەتەوە، بەڵام هیچ کامیان نەیانتوانیوە ئەو وڵاتە بگەیەننە کەناری ئارام. 
لە دوای پڕۆسەی ئازادیی عیراقەوە ئەو وڵاتە هەنگاوی گەورەی نا لە رووی ئابووری و کرانەوە بە رووی دەرەوەدا، بەڵام زۆری نەبرد دیسانەوە شەڕ و ئاڵۆزی یەخەی گرتەوە.
 پاشماوەکانی بەعس و ململانێکانی سوننە و شیعە و دواترینیشیان دروستبوونی داعش و داگیرکردنی نیوەی عیراق.
دوای ئەو هەموو نەهامەتییە، ئێستا دیسانەوە شەڕێک یەخەی عیراقی گرتووە، کە ناکۆکییە لەسەر پێکهێنانی حکومەت، یاسای نوێی هەڵبژاردن بەشێکی ئەو گرفتەیە کە ئەگەر دوا تویتی سەید موقتەدا سەدر چەند رۆژێک دوابکەوتایە، ئەوا ئەگەری هەبوو ئەو پێکدادانەی لە ناوچەی سەوز لە نێوان لایەنە ناکۆکەکاندا روویدا سەری بکێشایە بۆ شەڕێکی ناوخۆیی و بەغدای بکردایەتە گۆمی خوێن. 
ئێستا ئەگەرچی موقتەدا سەدر رەوتە سیاسییەکەی و دامەزراوەکانی سەربە رەوتەکەی هەمووی هەڵوەشاندۆتەوە، کەچی سەرەڕای ئەوەش  لایەنەکانی دیکەی نەگەیشتوونەتە رێکەوتنێکی کۆتایی بۆ تەواوکردنی پێکهێنانی حکومەت. 
لەم عیراقەدا ئێستا دۆخێک دروستبووە کە پێناچێت کەس بتوانێ خوێندنەوەیەکی دروست بۆ دۆخەکە بکات، چونکە کاتێک وا هەست دەکرێت گرێ کوێرەکە بەرەو کرانەوە دەچێت، تویتێک مەسەلەکە ئاوەژوو دەکاتەوە و  یان هەست دەکرێت هەموو ئاماژەکان بەرە و تەقینەوە و پێکدادانی چەکداریی گەورە دەچێت، بەڵام تویتێک نەک ئاو دەکات بە ئاگرەکەدا، بەڵکو ناوچەی سەوزیش لە خۆپیشاندەران چۆڵ دەکرێت و ئاو دەکرێت بە ئاگرەکەدا و شەقام و گۆڕەپانەکانی دەوری دامەزراوە دەستوورییەکانیش دەشواتەوە. 
 ئەوەی دۆخەکە ئێستا لە چەند ساڵی رابردوو جیادەکاتەوە، کەمبوونەوەی هەژموون و ئامادەیی  وڵاتانی بیانییە بە راستەوخۆ بەسەر عیراقەوە، چونکە پێناچێت عیراقییەکان خۆیان بگەنە تەوافوقێک کە هەمووان لەسەری کۆک بن و بشتوانن نیگەرانیی وڵاتانی ئیقلیمی و زلهێزەکانیش بڕەوێننەوە، کە ئێستا هەر خۆی جیهان بەرەو فرە جەمسەریی دەڕوات. 

بە تویتێک، مانگرتووەکان لە خەو هەستان و کۆڵیان دا