لە نووسین بوێر، لەبەردەم مەسئولە ئینگلیزی و عیراقییەكان بێ ترس، لە رەخنەگرتنیش پێشەنگ و بێباك
هەموومان تەنها دیوێكی (بێكەس) دەناسین، دیوەكانی تری كەم كەسمان پەی-مان پێبردووە، یان هەر هیچی لەبارەوە نازانین، چونكە بەداخەوە، لە دوای راپەڕینی 1991یەوە، سەرەڕای بوونی چەندین رۆژنامە و گۆڤار و تەنانەت توێژەر و زانكۆ و پەیمانگەی ئەكادیمی، بەڵام كەمترین قسە لەبارەی دیوەكانی دیكەی (فایەق بێكەس) كراوە و كەمترین توێژینەوەش لەبارەی گەورەیی بێكەس كراوە.
بێكەس، یەكێك بووە لە رەخنەگر و رەخنەنووسەكانی سەردەمی خۆی، بەتایبەت لەوكاتەی گۆڤاری (گەلاوێژ) هەبووە، چونكە لە زۆربەی ژمارەكانی گۆڤارەكەدا بێكەس بەناوی خۆی رەخنەی لە دەقی شیعریی و شاعیرەكانی ئەو سەردەمە گرتووە، دیارە ئەمەش كێشەی زۆر بۆ دروستكردووە و هەمیشە قسەیان بۆ هەڵبەستووە و تووشی گرفتیان كردووە، ئەوەتا لە یەكێك لە ژمارەكانی گۆڤاری گەلاوێژدا، كە وتارێكی رەخنەیی لەبارەی ئەدەبیاتی مەنگوڕی نووسیوە، لە پێشەكی وتارەكەیدا زۆر راشكاوانە دەڵێت:
(ئەوەنەی لە گەلاوێژا بەشی لێكۆلێنەوە تەرخان كراوە من زۆر توشی دەردی سەری و ناخۆشی بوم، باوەڕم پێبكەن لە ژینی خۆم بێزارم هەروەكو پێشینان وتویانە «دارێكم بەدەستەوەیە هەردوو سەری...» نازانم چی بكەم؟ ئەگەر رەخنەم لە شیعری كەسێ گرت ئەو كەسە لە خۆڕایی لێم ئەبێتە دوشمنی بە خوێنی سەرم تینوو، چونكە داخەكەم ئێمەش هێشتا لەمانای (رەخنەگرتن) نەگەیشتووین، بە جنێوی ئەزانین، ئەگەر قسەش نەكەم و هەر چییەكم دی چاوی لێبنوقێنم و بەسەریا بڕۆم و گوێی نەدەمێ ئەوەش نابێ، چونكە زۆر بە گوناهێكی گەورەی ئەژمێرم ئەگەر ئاوەڵێكم رێگا هەڵە بكاریێی نیشان نەدەم نەیخەمە سەرشەقامی راست بەشەرتێ خۆشم شارەزای ئەو رێگایە بم، جا لەبەر ئەمە كە باسم كرد سەرم لێ شێواوە زۆر خراپ داماوم نازانم چی بكەم؟! لەگەڵ ئەوەشدا من گوێ نادەمە هیچ كە وە لەڕەخنەگرتن هەتا پێمبكرێ دەسهەڵناگرم).
هەر چەندە زۆربەی شاعیرەكانی ئەو سەردەمە بە نووسین وەڵامیان داوەتەوە، بەڵام هیچیان نەیانتوانیوە بگەنە ئاست بەرزیی نووسینەكانی بێكەس، بۆیە هەردەم رەخنەكانی ئەو پێشڕەو بوونە، نەك بەرگریی و وەڵامەكانی ئەوان.
بلە، چی وت لە یادی 10 ساڵەی بێكەس-دا
لەوتارێكدا كە بەبۆنەی (10) ساڵەی كۆچی دوایی فایەق بێكەس ئەحمەد بەناونیشانی (بێكەسی شاعیری خەباتكەر) نووسیویەتی، واتە لە لە 18/12/1958، مامۆستا ئیبراهیم لەوەسفی بێكەسدا دەڵێت: (بێكەس بەلای منەوە لە دوای حاجی قادری كۆیی یەكەم شاعیری نیشتمانیی كوردە، كە ئاڵای بوژاندنەوە و وریاكردنەوەی بیروباوەڕی كوردایەتی هەڵگرتبێ، بێباك لە هەموو سەختی و تاڵی و نالەبارییەكی رێی خەبات وە بە پێچەوانەی هەموو تیر و توانجێكی دەوروپشتی بێكۆڵدان هەر لەو رۆژەوە دەستی كردۆتە شیعر وتن تا ئەو رۆژەی مەرگی بێئەمان دەمی پێلێكنا، ئەم ئاڵا پیرۆزەی دانەنا هەمیشە رزگاری نیشتمان و بەختیاری گەل كەڵكەڵەی هەرە گەورەی مێشك و ئاواتی هەرە بەرزی ژیان و وێردی دەم و زمانی بوون).
واتە، چ وتارەكەی خۆی و چ بۆچوونەكەی مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد، ئەوە دەسەلمێنن كە ژیانی بێكەس هەمووی چەرمەسەری و خزمەتكردن بووە بە نیشتمان و بواری رووناكبیریی و هۆشیاریی میللەتەكەی و بۆ ئەمەش رووبەڕووی ئەو هەموو كۆسپانە بۆتەوە، بەڵام ئەو هەر كۆڵی نەداوە، وەكو مامۆستا ئیبراهیم دەڵێت: (تا ئەو رۆژەی مەرگی بێئەمان دەمی پێلێكنا، بێكەس هەر بەردەوام بووم).
لای خۆشییەوە، شاعیری گەورەی كورد شێركۆ بێكەس، لە وتارێكدا لەسەرەتای دووهەزارەكاندا، لەبارەی بێكەس-ی باوكی، دەڵێت: (تۆ بۆ (بێكەس)یی خۆت نەژیایت، ئەوە بێكەسیی نەتەوەكەت بوو ئەیكردی بە مەشخەڵان، تۆ لە شەشی ئەیلول دا تەمەنت بیست و پێنج ساڵان بوو، نەختێ بووی بەسەركردەی هاواری شەقام و بەردەركی سەرا و بازاڕ و بۆ یەكەمجار شارت هەژان). دواتر دەڵێت: (تۆ تەنها بریتی نیت لە كۆمەڵێ شیعری ئاگرین، تۆ ئەو گفتارانەی كە لەمەیدانی كاری بەرچاودا بەرجەستە بوویت، تۆ لەبەردەم منداڵێكی كورددا سادە و ساكار و بەڵام لەبەردەم گەورە پیاوانی میری و هێزی دەسەڵاتداران شكۆ و هەیبەتی شاخێكی بەرز و خۆڕاگرت هەبوو).
بوێریی بێكەس، بێ وێنە بوو!
دەتوانم بڵێم فایەق بێكەس، بوێرترین شاعیری كورد بووە، كە رووبەڕوو لەگەڵ داگیركەران و بەرپرسانی دەوڵەت شیعری رەخنەئامێز و توندی وتووە كە هەموو دەسەڵاتێك پێی قبوڵ ناكرێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا بێكەس سڵی نەكردۆتەوە، هەروەكو خۆشی بەردەوام دەیوت، دڵنیایە كە رۆژێك بەم خەوە سەردەنێتەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هەردەم خاك و نیشتمان لای لەهەموو شتێك پیرۆزتر بووە. ئەوەتا ساڵی 1946 كە ئەو كاتە تەمەنی 31 ساڵ بووە، لە ئاهەنگێكی ماڵئاواییكردندا كە موتەسەڕیفی ئەو كاتەی سلێمانی (مەعرووف چیاووك) بۆ (ئەدمۆنس)ی گەورە راوێژكاری ئینگلیز سازی كردبوو بە بۆنەی تەواوبوونی ئەركەكەی لە عیراق، بێكەس چاونەترسانە، لەبەرامبەر ئەدمۆنس و موتەسەریف و سەدان بەرپرس و خەڵكی سلێمانی، هەستایە سەر پێ و دەستی كرد بە خوێندنەوەی شیعرە بەناوبانگەكەی (بیست و حەوت ساڵە)، ئەمە لەكاتێكدا بوو كە ئەدمۆنس لەو كاتەدا لەسەرتاسەری عیراق كەس نەیدەوێرا قسە لە قسەی بكات و رووبەڕووی بوەستێتەوە، بەڵام بێكەس بە دەنگێكی دلێر پێی وت:
بیست و حەوت ساڵە من رەنجبەری تۆم
بەنان و ئاو و جل بەرگی خۆم
خزمەتم كردی لە ئێران و ڕۆم
لە پێناوی تۆ شكاوە ئەستۆم
كەچی هێشتا هەر دیل و رەنجەڕۆم
گوناهم چی بوو بەم دەردەت بردم؟!
بۆ چی بەناهەق وا سووكت كردم؟!
ئاشنای گۆشەی مەیخانەكان بوو
منەوەری گەورەی كورد، مامۆستا عەلائەدین سەجادی، لە كتێبی (مێژووی ئەدەبی كوردی)، لەبارەی شكڵ و شێوە و هەڵسوكەتی بێكەس-ەوە دەنووسێت: (فایەق، پیاوێكی میانە باڵای تێك سمڕاو بوو، سەری زل و دەم و چاوی گرد، چاوێكی كوێر و ئەویتریشیان نیوەی هەبوو، لووتی پان و دەمی بچووك بوو، ریشی ئەتاشی و تۆزێ لە سمێڵەكەی ئەهێشتەوە، چاكەت و پانتۆڵی لەبەر ئەكرد، زۆریش بە تەنگ جل و بەرگەوە نەبوو، لە قسەكردندا لەسەرخۆ بوو، وەكو بڵێیت بە دانە دانە قسەی ئەكرد، زۆر ئاشنا بووە بە خواردنەوە و ژیانی سەرخۆشی، یاریشی ئەكرد، لەدوا دوایی ژیانیا هەناسەبڕكێی پێكەوتبوو بە نیخەنیخ قسەی دەكرد، باری ژیانی چەوسانەوە بووە، لە ئیدارەی ناوماڵدا زۆر كۆك نەبووە، سەرەڕای ئەمەش بەرچاوتێربووە، ئاشنای گۆشەی مەیخانەكان بووە، باوەڕێكی راست و لە ژیانا یەك رێگەی كردبوو بە پیشەی ژیانی خۆی، ئەگەر لە دڵا یەكێكی نەویستایە هەر ئەو نەویستنەبوو ئیتر نەیئەدوان، زیرەك و بەزەین بوو، كە بشهاتایە بەسەریا شەرمی لە كەس نە ئەكرد، لەگەڵ ئەمەشدا زۆر زمان پاك بووە لە شیعردا، قەلەندەر بوو بۆیە بوو بەرەند).
ئەگەر لە مێژووی ئەدەب بەگشتی و شیعر بەتایبەت وردبینەوە، لەو سەردەمەی كە بێكەس شیعری تێدا دەنووسی، كە سەرەتای سەدەی بیستەم بوو، زۆرینەی شاعیرانی كورد خەریكی شیعری سۆزداری و غەرامیات و جوانی ئافرەت و سروشت بوون، بەڵام بێكەس هەرگیز مەسەلە نەتەوەیی و نیشتمانییەكانی فەرامۆش نەكردووە، بۆیە هەمیشە شیعرە نیشتمانپەروەرییەكانی ناوبانگی زیاترە و لە زەمەنی خۆشیدا كاریگەرییان زیاتر بووە.
بێكەس، زۆربەی شیعرە نەتەوەیی و نیشتمانپەوەرییەكانی لەكاتی خۆیدا نووسیوە و هەرگیز گوێی بە هیچ نەداوە، ئەوەتا كاتێك هەموو كوردستان ماتەمی نهێنی بۆ مەرگی چوار ئەفسەرەكەی كورد دەگێڕن، كە دوای رووخانی كۆماری کوردستان لە مەهاباد تەسلیم بە عیراق دەكرێنەوە و دواتر لە سێدارە دەدرێن، بێكەس زۆر بوێرانە، شیعرە هەرە بەناوبانگەكەی بۆ ئەم چوار ئەفسەرە شەهیدە (عیزەت، خۆشناو، قودسی، خەیروڵڵا) دەڵێ، كە دەبێتە وێردی سەر زمانی هەموو خەڵكی كوردستان كاتێك دەڵێت:
قەومی كورد ئیسپاتی كرد بۆ عالەمی سەر رووی زەمین
میللەتێكی قارەمانن هەر ئەبێ سەربەست بژین
میللەتێ لاوی لە رێگەی سەربەخۆیی نیشتمان
بێتە بەر سێدارە، بێ ترس، دەم بەخەندە و پێكەنین
قەومی وا نامرێ، ئەژی، با دوژمنی هەر شەق بەرێ
ساحێبی رۆڵەی نەبەردە؟ خاوەنی عەزمی مەتین
بێكەس، سەرەڕای سەختی ژیان و ئەم هەموو خەمەی لە كۆڵی نابوو، هەرگیز لە قسەی خۆش و نوكتە و گاڵتەوگەپ لە كۆڕ و دانیشتنەكانی ئەو سەردەمەی سلێمانی نەكەوتووە، تەنانەت وا باو بووە هەر مەجلیسێك فایەق بێكەسی لێبێت، دەبێت هەموو كەسێك خۆی ئامادە بكات بۆ وەڵامدانەوە و قسە و توانجەكانی ئەو، تەنانەت لەمبارەیەوە، دەگێڕنەوە، بێكەس هەرگیز بۆ وەڵامدانەوە و قسەی بە توێكڵ دانەماوە.
ئەم بێكەس-ە مەزنە، بەداخەوە، لە تەمەنی جوامێری و لە 43 ساڵی بە هۆی ئاگادارنەبوون لە تەندروستی خۆی و خەمی میللەتەكەی، وەكو دەگێڕێنەوە بە نەخۆشی (پەستانی خوێن) كۆچی دوایی كردووە، هەرچەندە لە رۆژێكی زستانی سەختدا مردووە، بەڵام حەشاماتێكی زۆر لە خەڵكی لە هەڵەبجەوە بۆ سلێمانی لەگەڵ تەرمەكەی هاتوونەتەوە و ئەو رۆژە گردی سەیوان و سلێمانی بە تەواوی خرۆشاوە بۆ مەرگی ئەم زاتە گەورەیە.
