هاشم ساڵح نووسەرێکى بەناوبانگى عەرەبە و نیشتەجێى فەرەنسایە، بە هەردوو زمانى عەرەبى و فەرەنسیش دەنووسێت، لە یەکێک لە کتێبەکانیدا سەرسامى خۆى نیشان دەدات بۆ زۆرى خوێنەر لە فەرەنسا و دەڵێت: روو لەهەر لایەک دەکەیت دەبینیت هەر خەڵکە و کتێبى بەدەستەوەیە و دەخوێنێتەوە، بۆ نموونە سوارى میترۆ دەبیت یان دەچیتە پارک و باخچەکان یان سوارى شەمەندەفەر و پاس دەبیت یان دەچیتە فڕۆکەخانە و سوارى فڕۆکە دەبیت، هەر ژنێک یان پیاوێک یان گەنجێک دەبینیت لەسەر کورسییەک دانیشتووە و کتێبێکى بە دەستەوەیە و دەخوێنێتەوە، بەتایبەتى ژنان بە رێژەیەکى بەرز دەخوێننەوە، ئەمەیان رۆمانێکى «بەلزاکى» پێیە و ئەویتریان رۆمانێکى «فلوبێر» و یەکێکى دیکە «گى مۆپاسان» دەخوێنتەوە.
بەرزیى رێژەی خوێندەوار
هاشم ساڵح دەڵێت: سەروەرى ئەو رێژە بەرزەى خوێندەوار بۆ وەزیرى رۆشنبیرى فەرەنساى سەردەمى «چارلس دیگۆڵ» دەگەڕێتەوە، چونکە ئەو کاتەى ئەو وەزیرى رۆشنبیرى بووە، گرنگییەکى زیاد لە پێویستى بە بوارى رۆشنبیرى و خوێندنەوە داوە، لەهەموو گەڕەکێکى شارە گەورەکاندا کتێبخانەیەکى گشتى کردۆتەوە، لەهەموو شارۆچکەیەک و گوندێکیشدا کتێبخانەى گشتى کردۆتەوە، هاشم ساڵح دەڵێت: هەموو کتێبخانەکانى شارە گەورەکان لەڕێگاى ئەلکترۆنییەوە پێکەوە بەستراون، واتا کە تۆ لە گەڕەکەکەى خۆتدا دەچێتە کتێبخانە و ناوى خۆت تۆمار دەکەیت، ناوەکەت دەچێتە هەموو کتێبخانەکانى شارەکە و دەبیتە ئەندامى هەموو کتێبخانەکان، دەتوانیت سەردانیان بکەیت و کتێبیان لێوەربگریت و پاشان بۆیانى بگێڕیتەوە، بۆیە سەروەرى شانازى ئەو رێژە بەرزەى خوێندەوار و کتێبخانە و رۆشنبیر بۆ ئەو وەزیرە دەگەڕێتەوە.
پێویستى بە خوێندەوار و رۆشنبیرە
ئینجا با بێینە سەر کەرکوکەکەى خۆمان، کەرکوک لەهەموو شارێک زیاتر پێویستى بە خوێندەوار و رۆشنبیرە، چونکە شارێکە پڕ لە کێشە و ململانێ، کێشە و ململانێش بەدەستى نەخوێندەوار و نا رۆشنبیرەوە بێت، سەر لە شەڕ و کوشتارەوە دەرەدهێنێت، بۆیە کەرکوک ئەوەندەى ئاو و هەوا پێویستى بە رۆشنبیرى و ئەقڵە، لەم شارەى ئێمەدا تەنها یەک کتێبخانەى گشتیى فەرمى هەیە و کتێبخانەیەکى دیکەش هەیە سەر بە هەرێمى کوردستانە، هەردوو کتێبخانەکە ئەوەندە بێنازن، کە سەردانیان دەکەیت دڵت پێیان دەسوتێت، هەتا ئێستا کەس ئاوڕێکى جددى لەو کتێبخانانە و بوارى رۆشنبیرى بە گشتى نەداوەتەوە، لەم شارەدا دەزگایەکى پەخش و بڵاوکردنەوەمان نییە، وەک ئەوەى دەیان دەزگا لە هەولێر و سلێمانى هەیە، دامودەزگا رۆشنبیرییەکان لە نموونەى، کۆمەڵەى رووناکبیرى و یەکێتى نووسەرانى کورد، سەرگەردانن و خەریکە هەموویان هەڵدەوەشێنەوە، نووسەران و ئەدیبانى کەرکوک سەرگەردانن و بە سواڵ و سەدەقە بودجە بۆ کتێبەکانیان دابین دەکەن، بۆئەوەى بڵاویان بکەنەوە، دەبێت بچنە سلێمانى و هەولێر و لە بەرپرسان و دڵسۆزانى بوارى رۆشنبیرى داوا بکەن کتێبێکیان بۆ چاپ بکرێت، کتێب خوێندنەوە لەم شارەدا بۆتە شتێکى زۆر نامۆ و هیچ کەسێک گرنگى پێنادات، بەتایبەتى گەنجان لەبەرئەوەى لە قوتابخانەوە فێرناکرێن و چێژ و لەزەتى خوێندنەوە و زانین تاقی ناکەنەوە و نایزانن، بۆیە عەوداڵى کتێب و خوێندنەوە نین.
پرۆژەیەکى رۆشنبیرى
کە هەتا ئێرەت خوێندەوە رەنگە بڵێى، جا پارێزگار چى بکات و چ هەقێکى بەسەر ئەوانەوە هەیە، چۆن پارێزگار دەتوانێت خەڵک عەوداڵى خوێندنەوە بکات؟ جەنابى پارێزگارى کەرکوک ئەمڕۆ کەسێکى گەنجى ئەم شارەیە و لەنێو خەڵکەکەیدا ژیاوە، چەند مانگێکە ئەو پۆستەى وەرگرتووە و دەشزانم هەموو ئەو ماوەیەى بەسەرئێشە و ململانێ بەسەر بردووە، لە بەرنامەى ئەمساڵى جەنابى پارێزگاردا پرۆژەى زۆرى داناوە، بۆ ئاوەدانکردنەوە و خزمەتى هاووڵاتیان، من لە کۆبوونەوەیەکدا ئامادەبووم و گوێم لە پرۆژەکانى بوو کە باسى کردن، دەست خۆشى لێدەکەم، ویستم لەو کۆبوونەوەیەش پێیبڵێم، بەڵام بوار نەڕەخسا، بەداخەوە لە پرۆژەکانى جەنابى پارێزگاردا پرۆژەی رۆشنبیرى باس نەکرا.
بۆئەوەى ئەم پارێزگارەى ئێمەش، وەک وەزیرەکەى دیگۆل شانازى رۆشنبیرى کەرکوکى بەربکەوێت، پێویستە ئاوڕێکى جددى لەو بوارە گرنگەش بداتەوە، یەکەم کارێکیش بیکات دەبێت کار بۆ کردنەوەى شوێنێکى وەک موتەنەبى بەغدا بکات، ئێمە لەناو چەقى ئەم شارەدا کۆمەڵێک زەوى چۆڵمان هەیە، کە پێشتر دامودەزگاى سەربازى رژێمى بەعسیان تێدابووە و ئێستاش داگیرکراون، کراون بە گەراج و دوکانى لە «سەندویچ پەناڵ» دروستکراو و جگە لە هەندێک مشەخۆر کەس سوودێکى وەهاى لێنابینێت، دەتوانرێت ئەو شوێنانە «دار الضباط و ئینزباتخانە» بکرێن بە پرۆژەیەکى گەورەى شارستانى جوان و جێگاى ئەو دوکان و گەراجانەى ئێستاشیان تیادا بکرێتەوە، شوێنێکیش بۆ کۆکردنەوەى کتێبخانەکان و دامودەزگا رۆشنبیرییەکان بکرێتەوە و بکرێتە شوێنێک هەر بیانییەک یان گەشتیارێک هاتە ئەم شارە سەردانى بکات، شوێنێک بێت بۆ گەشەپێدانى بوارى رۆشنبیرى و کۆبوونەوەى ئەدیبان و نووسەران.
خەڵکى شارەزا بۆ گەشەپێدانى کتێبخانەکان
جەنابى پارێزگار، دەتوانێت خەڵکى شارەزا رابسپێرێت بۆ گەشەپێدانى کتێبخانەکان و بودجەیەکیان بخاتە بەردەست، دەتوانێت پەروەردەى کەرکوک رابسپێرێت بۆ گرنگیدان بە خوێندنەوە و رۆشنبیرکردنى خوێندکاران، چونکە خوێندنگەکان یەکەم وێستگەى کاروانى رۆشنبیریین، گەنجەکانى ئەم شارە لە جیاتى ئەوەى لە کافتریاکان و بە دیار مۆبایلەوە کات بەسەربەرن با هەوڵەکانمان بخەینەگەر بۆئەوەى روو لە کتێب و کتێبخانە بکەن و کایەى رۆشنبیریشمان هەنگاوێک ببەینە پێشەوە.
