یەکەم یادەوەریی خەباتی ژنان لە مێژووی عیراقدا

یەکەم رێکخراوی ژنان لە عیراقدا، بریتی بوو لە یانەی بەئاگاهاتنەوەی ژنان، کە لە ساڵی 1923دا، لەلایەن کۆمەڵێک لە  ژنانی چینە ناوەندییەکان و چینەکانی سەرەوە و  ژنانی خوێندەواری عەرەبی موسوڵمانەوە دامەزرا

لە دەستپێکی دروستبوونی دەوڵەتی عیراقدا، لەناو هەناو و هێزی خەباتە مەدەنییەکەدا، ژنان رۆڵێکی گەلێک گەورە و گرنگیان، لە گۆڕانکارییەکانی ژیانی کۆمەڵایەتیی لە ئەستۆدا بوو. بەجۆرێک دەتوانین بڵێین، بابەتی چالاکی ژنان، بابەتێک بوو لە یەکەم یادەوەریی سەربەخۆیی عیراقدا، دەیویست دونیابینیەکی دیموکراسیانە لە عیراقدا بسەپێنێ، بەڵام دواجار، پرۆژە پەڕگیرە ناسیۆنالیستییەکان، دۆزی ژنانیشیان، وەک گەلێک لە دۆزە رەواکانی تری ژیانی ئینسانی عیراقی بەکارهێنا بۆ مەرام و مامەڵەی نامرۆڤانەی خۆیان. 
یەکەم رێکخراوی ژنان لە عیراقدا، بریتی بوو لە یانەی بەئاگاهاتنەوەی ژنان. کە لە ساڵی 1923دا، لەلایەن کۆمەڵێک لە  ژنانی چینە ناوەندییەکان و چینەکانی سەرەوە و  ژنانی خوێندەواری عەرەبی موسوڵمانەوە دامەزرا. بەگشتی ئەو ژنانە بوون کە بەشێکی زۆریان هاوسەرگیریان لەگەڵ پیاوانی سیاسی و سەرکردە و رۆشنبیرانی وڵاتدا کردبوو. دامەزراندنی ئەم رێکخراوە لەکاتێکدا بوو کە مشتومڕێکی توند لە چوارچێوەی هەڵمەتی مۆدێرنیزاسیۆنی عیراقدا لەسەر پرسی ژن، لەنێوان نەریتخواز و نوێخوازەکاندا دەگوزەرا. 
دیارە  ژنانی عیراقی  لە ساڵانی بیست و سییەکانی سەدەی رابردوودا، بەشدارییان لە خەباتی سەربەخۆیی و  ناسیۆنالیستیدا کرد بوو. لە قۆناغی دروستبوونی دەوڵەتی عیراقەوە، ژنان هاوشێوەی خوشکەکانیان لە وڵاتانی دیکەی عەرەبیدا، بەتایبەتی میسر،  پێیانوابوو تەنها لە رێگەی وابەستەبوونیان بە سەربەخۆیی نەتەوەکەیان، فەزای سیاسی و کۆمەڵایەتییان بەڕوودا دەکرێتەوە. دواتر خواستی رێکخراوی ژنان فراوانتر بـــــوو، بۆ نموونە لە ساڵانی 1930دا لەسەر هەندێک پرسی وەک هەژاری، نەخوێندەواری و نەخۆشی چالاکییان ئەنجام دەدا. دواتر لە ماوەی ساڵانی چلەکاندا، خواستەکانی ژنان لە چوارچێوەی رێکخراوە خێرخوازییەکاندا زەمینەی زیاتریان بۆ رەخسا و گروپ و رێکخراوی نوێی دیکەی ژنان  لەسەر بنەمایەکی روونتر دامەزران، ئەوان زیاتر ئاڕاستەی سیاسی و فێمێنیستیان هەبوو.
 بۆ نموونە کۆمەڵەی ژنان دژی نازیزم و فاشیزم دامەزرا. ئەم رێکخراوە پشتگیری لە بیرۆکە دیموکراسییەکان دەکرد و زۆربەی هەوڵەکانی بۆ بنبڕکردنی نەخوێندەواریی ژنان تەرخان کرد. هەروەها گۆڤارێکیان بەناوی (رزگاری ژن) بڵاوکردەوە. جگە لەوەش هەوڵی بەرزکردنەوەی هۆشیاریی کەلتوری و کۆمەڵایەتی ژنانیان دەدا. 
دوای کۆتاییهاتنی جەنگی جیهانی دووەم و شکستی نازییەکان لە ئەڵمانیا، ناوی رێکخراوەکە گۆڕدرا بۆ  کۆمەڵەی یەکگرتووی ژنان. دواجار لەلایەن حکومەتەوە، وەک بەشێک لە جموجۆڵی رێکخراوە چەپەکان لە ساڵی 1947 قەدەغە کرا. بەشێوەیەکی رەسمی یەکێتیی ژنانی عیراق، ساڵی 1945 دامەزرا،  ئەم رێکخراوە، گرنگترین رێکخراوی فێمینیستی ژنان بوو. لە سەرەتاوە ئیلهامێکی زۆری لە کۆنفرانسێکی گەورەی ژنانەوە وەرگرتبوو، کۆنفرانسەکە لە مانگی کانوونی دووەمی 1944 دا  لەلایەن یەکێتیی فێمینیستەکانی میسرەوە، کە پەیوەست بوون  بە (هودا شەعراویی)ەوە رێکخرا بوو.
 یەکێتیی ژنانی عیراق بە درێژایی ساڵانی چلەکان و پەنجاکان، نەک تەنها لە کاری خێرخوازیدا چالاک بوون، بەڵکو لە پەروەردەی ژنان و رێکخستنی رایەڵەی نێوان رێکخراوە جیاوازەکانی ژنان لە ناوخۆی عیراق و لە سەرانسەری جیهانی عەرەبیدا هەماهەنگییان دەکرد. 
لە هەمووی گرنگتر ئەندامانی یەکێتیی ژنانی عیراق،  باسیان لە پرسە دزێوەکانی وەک (لەشفرۆشی، جیابوونەوە و سەرپەرشتیکردنی منداڵ و بارودۆخی کارکردنی ژنان و مافی خاوەندارێتی ژنان) دەکرد. لەگەڵ ئەوەی ئەندامانی رێکخراوکە تاڕادەیەکی زۆر پەیوەست بوون بە دامەزراوەی سیاسی و لەژێر دەسەڵاتی پاشایەتی و نزیک لە میری بوون، بەڵام هاوبەشی هەڵوێستی شۆڕشگێڕانەی هەموو ئەو ژنانەش بوون، کە بەرە بەرە دەهاتنە پێشەوەو تەنانەت گوتاری گەرمی شۆڕشگێڕانەشیان بەرزکردبووەوە. لەلایەکی ترەوە چەندین ژن کە لە کۆتاییەکانی چلەکان و پەنجاکانی سەدەی رابردوودا، بەشداربوون لە بزووتنەوەی خوێندکاران بۆ سەربەخۆیی نەتەوەیی، بەتایبەتی ئەو رێکخراوانەی، کە پەیوەندییەکی نزیکیان بە حزبی شیوعی عیراقەوە هەبوو. 
*مامۆستای زانكۆ