ژن باوەڕی بە توانا و هێزی ژنی تر هەیە؟

زۆر كەس تا ئێستا پێیانوایە هەڵبژاردنەكان، دیلی دەستی بیركردنەوەی تاك و كۆمەڵگەن، بۆیە نەتوانراوە ببێتە فاكتەرێكی بەهێز بۆ دووبارە دابەشكردنەوەی هەلی بەشداربوونێكی یەكسان لەنێوان هەردوو رەگەزدا بەتایبەتیش بۆ ژنان

ئەو پرسیارەی دەمێكە پێویستە ئێمەی ژنان لە خۆمانی بكەین و بپرسین، ئاخۆ هۆكار چییە، ژنان لە زۆربەی بوارەكاندا پشتیوانی یەكترناكەن و دەرفەت بە یەك نادەن تا لە پێگە و بوارە جیاجیاكاندا خۆیان ببینەوە؟! ئایا هێز لە ژندا نابینن؟

سیستمی کۆتا
پێتان وایە ژنان ناتوانن ببنە رێبەر و رێنیشاندەر و دروستكەری بڕیار؟ یان ئەوە تەنیا هەر بابەتی ئیرەیی بردنە، وایكردووە نەك پشتیوانی یەك نەبن، بەڵكو زۆرجار دژیشی دەوەستنەوە و دەبنە رێگری سەرەكی بۆ چوونە پێشەوەی هەر ژنێك؟! لێرەدا ئەزموون و نموونەی زۆرمان هەیە، رەنگە ببێتە وەڵامدەرەوەی ئەو پرسیارانە، یەكێكیش لەوانە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكانە، كە تێیدا زۆربەیجار كەمترین رێژەی ژنان دەتوانن دەربازیان ببێت یان ئەوەتا سیستمی (كۆتا) فریایان دەكەوێت، کە زۆربەیجار مافی بەشێك لە پیاوەكانیش دەخۆن، دیارە ئەو دیاردەیە هەر لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست نییە، لە وڵاتە دیموكراسییەكانی ئەوروپاش هەمان دیاردە و سیستمی كۆتا بەكاردەهێنن، تا زۆرترین رێژەی بەشداریی ژنان دەستەبەر بكرێت، بۆ نموونە (40) ساڵ لە وڵاتێكی وەك سوید سیستمی كۆتا بەكارهات، تا توانیان مافی بەشداریی ژنان بە تەواوی فەراهەم بكەن، لە سەرجەم خولەكانی پێشووتری پەرلەماندا هیچ جۆرە تەكەتولێكی ژنانە بەدی نەكراوە بۆ پشتیوانی ژنە بەربژێرەكان، بۆیە زۆربەی ئەو ژنانە تەنیا پشت بە هەوڵی تاكە کەسی خۆیان دەبەستن، زۆربەیجاریش خۆیان خودی ژنان دەبنە هاندەر و گروپ و تیمی پیاوان، لەلایەكی تریشەوە ئەوەی جێگەی سەرنج و تێڕامانە پیاوان لەو پرۆسانەدا زیاتر دەبنە پشتیوانی ژنەكان، بەتایبەت ئەگەر ئەو ژنە سەر بە هۆزێك یان (كچی، هاوسەری، خوشكی) سەرۆك عەشیرەتێك بێت، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو عەقڵییەتە خێڵەكییەی تا ئێستاش هەر باوی ماوە و بەشێكی بەرچاوی كۆمەڵگە پێوەی پابەندن، ئەگەر باسیش لە بەشداری ژمارەی ژنان بكەین، دەبینین لە رووی چەندایەتییەوە زۆرن، بەڵام زۆر كەم هەیە ژنان سەركەون و بتوانن بە دەنگ و سەنگی خۆیان كورسی پەرلەمان یان ئەنجومەنەكان بەدەستبهێنن، بۆیە كۆتا جار دەگەینە ئەو ئەنجامە و جارێكی تر دێینەوە سەر ئەو پرسیارە (بۆ)؟

هۆکارەکان
دیارترین هۆكارەکانیش بۆ ئەوە بریتیین لە:
1. هۆشیاریی دەنگدەر یەكێكە لە فاكتەرە هەرە گرنگەكان، چونکە نەبوونی هۆشیاریی دەنگدەر سەبارەت بە كاندیدە ژنەكان و نەبینینی كار و چالاكییەكانیان.
2. بە هەند سەیرنەكردنی ژن و نەبوونی سەركردەی ژن، وەک دەبینین ئەزموونی سەركردایەتی ژنمان زۆر كەمە، ئەمەش وایكردووە بەشداری ژن لە سیاسەت و بڕیارداندا نەبێتە كەلتور و متمانە بە تواناكانی نەبێت.
3. زۆر كەس تا ئێستاش پێیانوایە هەڵبژاردنەكان دیلی دەستی بیركردنەوە و دیدی تاك و كۆمەڵگەن، كە كۆمەڵگەی تەقلیدی تەنانەت یاسا و رێساكانیش هەر بەو ئاقارەدا دەڕۆن، بۆیە نەتوانراوە ببێتە فاكتەرێكی بەهێز بۆ دووبارە دابەشكردنەوەی هەلی بەشداربوونێكی یەكسان لەنێوان هەردوو رەگەزدا بەتایبەتیش بۆ ژنان.
4. سیستمی كۆتا و پەیڕەوكردنیشی تائێستا بەڵگەیەكی روونە، كە وایكردووە دروستكەرانی بڕیار و یاسادانەرەكانیش ئەو درزەی پێ پڕبكەنەوە، لە بری هەوڵی گۆڕینی دیدی كۆمەڵگە بەرامبەر ئەو بابەتە، هەرچەندە بەراورد بە سەردەمەكانی رابردوو، تا رادەیەك ژنان توانیویانە لە بواری بەشداری سیاسی و ئاستی باڵادا خۆیان ببینەوە، بەڵام بە (رێژەیەكی كەم) لەگەڵ ئەوەشدا خرۆشی سەرەكی ژن خودی خۆیەتی، كە تائێستاش خاوەنی دید و بڕیاری خۆی نییە، بژاردەكان لە بەردەستی خۆیدا نییە، هەمیشە سەیری دەمی پیاو دەكات ئاخۆ چ بڕیارێكی بۆ دەدات و لە بری ئەو (كێ هەڵدەبژێرێ؟)، واتە تائێستاش لە ژێر هەژموونی نێرسالارییدایە و ملكەچی دابونەریتەكانە، كە پێگەی پیاو باڵا دەكات و توانای ژن كەم دەكاتەوە یان هەر پەراوێزی دەخات.
5. بێ متمانەیی ژن بە خودی خۆی، خاڵێكی تری ئەو هۆكارانەیە (ژنێك متمانەی بەخۆی نەبێت، چۆن متمانە بە ژنێكی تر دەكات!) ئەو گوتەیەی تا ئێستاش هەیە دەڵێت (ئەگەر پیاوان پێیان نەكرێت، ژن چۆن پێی دەكرێت)، ئەگەر تا ئێستا متمانەی بە پیاو لەرزۆك بێت، ئەی چۆن دەتوانرێت قەناعەتی پێبكەیت دەنگ بە ژنێك بدات، كە لە بەرچاوی ئەو كەم تواناترین و بێ هێزترە، بۆ نموونە لە هەڵبژاردنەكانی ئەم دواییەی كوردستان هیچ بەربژێرێكی ژن نەیتوانی ژمارەیەكی بەرچاو دەنگی تایبەت بەدەستبهێنێت (پێشمەرگە، هێزەكانی ناوخۆ، پاسەوانی سەرسنوور...هتد) ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی تا ئێستا لە هەرێمی كوردستان وێنای ژن لەو شوێنانە ناكرێت (گەر هەبێت ئەوا زۆر كەمە)، بۆیە دەنگەكان تەنیا بۆ پیاوان دەچن و هێز و توانا و شایستەیی هەر لە رەگەزی نێردا دەبینن، بۆیە سەرەتاییترین كار دەبێت گێڕانەوەی متمانە بێت، جارێكی تر ئەو شێواز و فاكتەر و گوتارانەش نوێ بكرێتەوە كەوا بكات متمانە بە توانای مرۆڤەكان بكرێت، ئەوانەی پڕۆژەیان هەیە و بەتوانا و لێهاتوو و شایستەن.

رکابەریی و ئیرەیی بردن
سەبارەت بە بابەتی ركابەریی و ئیرەیی بردنیش، خاڵی جەوهەری ئەو پاشەكشەیە لەوەدایە زۆربەی ژنان پێیان وایە (كەس لە خۆیان باشتر نییە) گەر نەگۆڕێت، ژنان هەر لە چاوەڕوانی سەپاندنی سیستمی كۆتا و چاوەڕوانی دەستی مەرحەمەتی پیاودا دەبێت، تا پشكێكیان پێبدات داننان بە یەكتری و بە هێزی یەكتر و بە خوێندنەوەمان بۆ یەكتری، خاڵی بەهێزی گۆڕانكاری دەبێت، لابردنی گومان بەوەی ژن دەتوانێت هاوشێوەی رەگەزی بەرامبەری ببێتە (نوێنەر، سیاسەتمەدار و...هتد) زۆر لە لەمپەرەكان لادەدات و كارئاسانی دەبێت بۆ ژنان تا خۆیان لە پێگە و بوار و چالاكی جیاجیادا ببینەوە و ببێتە نموونەی باڵاش بۆ ئەوانی تر.
ئاوڕدانەوە لەوەی كێت لە دوای خۆتەوە جێهێشتووە، پێویستە رۆژێك لە رۆژان دەستی هاوكاری و یارمەتی بۆ راكێشرێت، دەبێتە هۆی دروستبوونی گروپ و دەستەی (ژنانەی بەهێز) كە دواجار فشار دروست دەكات بۆ گۆڕینی دید و بۆچوونی كۆمەڵگە و تەنانەت گۆڕینی یاساكانیش لە بەرژەوەندی ژناندا بەگشتی.

   ئەزموونی سەركردایەتی ژنمان زۆر كەمە، ئەمەش وایكردووە بەشداری ژن لە سیاسەت و بڕیارداندا نەبێتە كەلتور و متمانە بە تواناكانی نەکرێت