كورد و لەدەستدانی هەلەکان بۆ سەربەخۆیی

تا سەدەی نۆزدەیەمیش، هەستی نەتەوایەتی ئەوەندە بەهێز نەبوو بۆ دامەزارندنی دەوڵەت. لە جیاتی ئەوە ئیمبراتۆریی هەبووە كە ناوەندەکەی بووە بە هەوێنی ئەوە. 
نموونەش شارلمان و فەرەنسا، ئیمپڕاتۆریی رۆمای پیرۆز و ئەڵمانیا، ئیمپڕاتۆریی نەمسا -مەجەر، بوتریسی گەورە و روسیا. 
كورد لە سەدەی دەیەم(سەردەمی ئەیوبی) تا  جەنگی جیهانی یەكەم چەند هەلی بۆ رێكەوت، كە لای كەمی چواری زۆر بەرچاوە، دوو جاریشیان دەوڵەتی دروست كرد، بەڵام ململانێی ناوخۆیی لەناوی برد. 
یەكەمجار سەڵاحەدین لە 1174ز ئیمپڕاتۆریی ئەیوبی دامەزراند، پاش مردنی نورەدین كوڕی عمادەدین ئاق سەنقەری زەنگی كە تا ئەو كاتە سەلاحەدین تەنها حوكمی میسر وسودان و چەند ناوچەی باكووری ئەفریقای دەكرد، ئەو كاتە چووە ناو دیمەشقەوە. ئیمبراتۆرییەتەكەی پێكهاتبوو لە هەموو شام بە لوبنان و فەلەستینیشەوە، بەشێكی خۆرهەڵاتی ئەنادۆل، نیمچە دورگەی عەرەبی و یەمەن و خەلیج، میسر و سودان و تا مەراكش كە پاش خۆی بە تێكچوون و ململانێی كوڕەكانی لەگەڵ یەك و لەگەڵ عادلی مامیان لاوازیان كرد و عادل لە 1312 – 1218 یەكیخستەوە. 
لەپاش مردنی كوڕە مامەكان و كەسانی بنەماڵەی ئەیوبی، هاوكاریی دوژمنانیان دەكرد بەرامبەر بە یەك و یەكیان لەناودەبرد. 
دوا پادشا (تورانشا)بەنەزانی، ئیمبراتۆرییەتەكەی لەناوبرد. 
(شجرة‌ الدر) هەوڵیدا یەكی بخاتەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی ژن بوو هەموو دژی وەستان (پێش هەموو بنەماڵەی ئەیوبی  و خەلیفەی عەباسی). بۆیە مەمالیك دەستیان بەسەرداگرت و دوا میرنشینەكانی لەلایەن مەنگۆلەوە لەناوبران، كە دەوری 80 ساڵ بەردەوام بوو. 
جاری دووەم لە پاش مردنی نادر شای ئەفشار كە لە ئێران تا ئەفغانستان و باشووری كوردستان، شەش لایەن و بەرە لە ململانێدا بوون بۆ دەسەڵاتگرتنە دەست  و شەڕی سەختی یەكتریان دەكرد(ئەردەڵانییەکان دژی بابانەكان و هاوپەیمانەكانیان، كەریم خانی زەند و هاوپەیمانەكانی لە كوردە لوڕەكان، عەلی موراد خانی بەختیاری و هاوپەیمانانی، زەنگەنە و كەڵهور و هاوپەیمانانیان، جگە لە ئازاد خان ئەفغانی و هاوپەیمانەكانی لە شكاك و كوردانی تر، هەروەها قاجارەكان و بەشێك لە كوردان ) كە سەرەنجام كەریم خان دەستیگرت بە سەر زۆری ناوچەكاندا، بەڵام هەر لە ململانێدا بوو لە گەڵ چەند لایەنی كوردی. 
پاش ئەو ململانێیانەی ناو بنەماڵەی زەند و یەكتر كوشتن هەموویانی لاواز كرد كە لەلایەن قاجارەكان دوا پادشا (لوتف عەلی خان)  لەناوبرا بە هاوكاریی كوردانی ئەردەڵان و كرماشان و بەشێكی تری لوڕ. لەنێوانی 1750 – 1794 ز بەردەوام بوو.
جاری سێیەم، لە پاش شكستی چاڵدێران و راكردن و خۆحەشاردانی شا ئیسماعیل سەفەوی، كە سوڵتان سەلیم داوای لە میرە كوردكان كرد بۆ گرتنی و لەناوبردنی دەوڵەتی سەفەوی و ئامادەش بوو دان بە دەوڵەتی كوردیدا بنێت لە سەر بنەمای چەند رێككەوتن و مەرج، بەڵام ئەوان مەبەستەكەیان پشتگوێ خست، تا شا ئیسماعیل توانی خۆی بگرێتەوە و هێزەكانی كۆبكاتەوە و بەشێكی كوردستانیشی جارێكی تر گرتەوە. 
جاری چوارەم كاتی مەشروتیەت بوو لە ئێران لە 1905 تا 1916.  سێ لایەن لە ململانێدا بوون
(مەشروتخوازان، محەمەد میرزا شا و سالار الدولەی برای، هێزی هەرسێ لاش لە زۆربەدا پێكهاتبوون لە كورد). 
لایەنگرانی شا بەختیاری و بەشێكی لوڕەكانی تر بوون، لەگەڵ والی لورستان لە شیانییەكان و غولام حوسەین خان ئەبوقدارە. 
لایەنگرانی مەشروتیەكان، سەمسام و زرغام ئەلسەڵەتەنەی بەختیاری، سەرەتا داود خانی كەلهوڕ (سەرۆكی كونفدراسیونی هۆزە كوردییەكانی كرماشان و لوڕ لە سەنجاوی، قەڵخانی، كەلهوڕ و چەند هۆزی تر) كە پاشان چووە پاڵ سالار ئەلدەولە لەگەڵ ئێڵی جاف، شێخ عەلادین، نەزەڕ عەلی خان لوڕ و زۆری كوردەكان ، كە لەلایەن لەشكری بەختیاری بە سەركردایەتی سەردار ئەسعەد و مەشروتخوازانی ترەوە شكان. 
ئەگەر كورد هەموو یەكیان بگرتبایە لانیكەمی ئێران و بەشی زۆری ئەفغانستانیان دەخستە ژێر دەسەڵاتی خۆیانەوە و هیچ هێزێك نەبوو بەرەنگاریان بێتەوە. 
كوردی دیوی عوسمانیش لایەنگری عوسمانییەكان بوون و پاش جەنگیش دژ بە ئینگلیز و هاوپەیمانان دەجەنگین و لایەنگری مستەفا كەمال پاشا (ئەتاتورك) و ئەزدەمیر بەگ بوون دژ بە ئینگلیز و هاوپەیمانان. 
شێح محمودیش لە جیاتی بەكارهێنانی نەرمی و سیاسەت لەگەڵ ئینگلیز، شەڕی لەگەڵ کردن، بۆیە تا ئێستاش هەلی دەوڵەتی كوردی لەناوچووە.