د. عەدالەت عەبدوڵڵا
چەمكی سەركەوتن لە هەڵبژاردنە گشتییەكاندا، كە پارتە سیاسییەكان بەشداریی تێدا دەكەن، بە پلەی یەكەم و بە شێوەی ستارنداردو تەقلیدی، پەیوەستە بە ژمارەی ئەو كورسییانەوە كە هەر قەوارەیەكی سیاسیی دیاریكراو بەدەستیان دەهێنێت. ئەمە بەڵگەنەویستێكی سادەو روونە. لەم رووەوە، تەنانەت وتەزایەكی ماكیاڤیلییانە هەیە، دەڵێت: لە سیاسەتدا، ئەنجام، حسابە. وتەزاكە، لە پەیوەندیدا بە ژمارەی كورسییە بەدەستهاتووەكانەوە بۆ قەوارە سیاسیییەكانیش، هەمان واتای هەیە.
بابەتەكە لێرەدا، جگە لە یاسا جیاجیاكانی هەڵبژاردن، كە بە فۆرمی جیاواز دەستنیشانی بنەماكانی بازنەی هەڵبژاردن و لیستی دەنگدەران و شێوازی ژماردنی دەنگەكان و زۆر رێسای ترمان بۆ دەكەن، هەریەكە لە هاوكێشەكانی وەك كۆتای پێكهاتەكان، بەتایبەتی لەو وڵاتانەی كە كەمینەی نەژادی و ئاینییی جیاجیان هەیە، كۆتای ژنان، رێژەی دەنگی سوتاو، رێژەی بایكۆت و بەشداری نەكردن، دەنگی هەڵوەشاوە لە ئەنجامی ساختەكاری، یان لە ئاكامی پێشێلكاریی یاساو رێساكانی هەڵبژاردن، تەنانەت هاوكێشەی مەرگی دەنگدەر و دەنگی نوێی لەدایكبووانێك كە لە تەمەنی یاسایی خۆیاندا بە مافی دەنگدان بەهرەمەند دەبن و زۆر هاوكێشەی تر، رۆڵی یەكجار گەورەیان هەیە لەوەی چانسی سەركەوتن و چارەنووسی پارتە سیاسییەكان لە هەڵبژاردنەكان و پێگەیان لەناو پرۆسەی سیاسیدا، چی دەبێت.
یەكێتی سەرەڕای دووچاربوون بە چەندین قەیران، ئاڵەنگاری، ترازان، نەمانی رابەری كاریزمی وەك مام جەلال، لە كۆتاییدا دەتوانێت، سەرلەنوێ نەك هەستێتەوە، بەڵكو لە سەختترین هەلومەرجی تایبەتیی خۆیدا ژمارەی كورسییەكانیشی زیاد ببنەوە
جگە لەوانە، فاكتەری تری فەرامۆشكراو، یان نەوتراو، بریتییە لە دۆخی تایبەتیی هەر پارتێكی سیاسی كە لە دەورانی مێژوویی نێوان دوو خولی هەڵبژاردنی وڵاتدا تێی دەكەوێت و پێیدا تێپەڕ دەبێت. ئەم فاكتەرە، كاریگەرییەكی زۆر گەورەی لەسەر دەرفەتەكانی سەركەوتن، یان ئەگەرەكانی پاشەكشەی پاڵپشتیی جەماوەری دەنگدەر هەیە لەوڵاتدا. لەم رووەوە، ئەگەر هەر پارت و گروپێكی سیاسی بە هەر جۆرە قەیرانێكی ناوخۆیی و تەنگژەیەكی رێكخراوەیی و جەماوەریی سەختدا تێبپەڕێت كە ببێتە هۆی نەزیفكردنی بەشێك لەو وزە سیاسییەی كە پێویستە هەر پارتێك لەخولێكی نوێی هەڵبژاردنەكانی وڵاتدا خەرجیان بكات، ئەوا مومكینە هەر زوو رەنگدانەوەی لەسەر چانسی خۆ رێكخستنەوەو ئامادەكاری و پرۆژەو پلانەكانیشی هەبێت بۆ ئەو بۆنە دیموكراتییەی وڵات، نەك هەر ئەوەندەش، بەڵكو دەشێت ببێتە مایەی قۆزتنەوەشی لەلایەن هێزە ركابەرەكانەوەو سەیركردنی وەك خاڵی لاوازی و ئیشكردنیش لەسەر ئەو خاڵە لاوازییانە!، ئەمە چ جای ئەوەی ئەو تەنگژەو قەیرانە ناوخۆییە حزبییە بۆ هەر پارتێكی سیاسی سەربكێشێت بۆ لێكترازان، یان دانیشتن و كارنەكردنی هەندێك لە فیگەرو كاراكتەرانی، یان لەدەستدانی بەشێك لە هێزی مرۆیی، ئیتر لەبەر هەر هۆیەكی دیاریكراو بێت.
لەم روانگەیەوە، ئاشكرایە هەر پارتێكی سیاسی لە هەرێمی كوردستاندا هەلومەرجێكی تایبەت بە خۆی هەیە، بەڵام بێگومان كەمیان تیایە بە چەشنی هێزێكی سیاسیی وەك(ی.ن.ك) رووبەڕووی ئەو جۆرە قەیرانە ناوخۆییانە بووبێتەوە كە سەرچاوە جیاجیاكانی دەگەڕێنەوە بۆ كەلەپوری دێرینی فرە پێكهاتەیی پارتەكەو وەرچەرخانی بۆ فرە مینبەریی، پاشان درێژبوونەوەی لە هێڵی ئایدیۆلۆژی و سیاسییانەدا تا رادەی ئەوەی لە هەندێ قۆناغدا بگاتە ترازان، ئەمە جگە لە سەرچاوەی تری لەبابەت دیاردەكانی دەستەگەری و ململانێ لەسەر كۆنترۆڵكردنی پێگەو دەسەڵات لەناو حزبدا.
هۆكارو سەرچاوەكان، هەرچییەك بن، لەكۆتاییدا هیچ لەو فاكتە كەمناكەنەوە كە یەكێتی هێزێكی خۆڕاگرە بە مانای تەواوی وشە، رێكخراوێكی زیندووە، لەو پارتانەیە كە حیراكی سیاسیی ناوخۆیی تیایە، كە چەند دەهەیەك بە حیكمەتی تاڵەبانی باوك بەڕێوەبراوە و حزبەکە لەسەر پێی خۆی وەستاوەتەوەو گەشەی كردۆتەوە، دوو سێ ساڵێكیشە لەسەر دەستی تاڵەبانیی كوڕە گەورە، بەتایبەتی بە پرەنسیپی كۆتایی هێنان بە ناكۆكییە ناوخۆییەكان، جارێكی تر هەڵدەستێتەوە.
پێوەری سەركەوتنیش بۆ یەكێتی، لەم هەڵبژاردنەی پەرلەمانی كوردستاندا، هەر لەم حیكایەتە تایبەتییەوەیە. حزبێك سەرەڕای دووچاربوون بە چەندین قەیران، ئاڵەنگاری، ترازان، نەمانی رابەری كاریزمی وەك مام جەلال، لە كۆتاییدا دەتوانێت، سەرلەنوێ نەك هەستێتەوە، بەڵكو لە سەختترین هەلومەرجی تایبەتیی خۆیدا ژمارەی كورسییەكانیشی زیاد ببنەوە و بەشێكی زۆری جەماوەری دەنگدەر ئاشت بكاتەوە. لە دیدی بەندەدا، سەرقافڵەی ئەم سەركەوتنەش، خودی بافڵ تاڵەبانی خۆیەتی كە تا ئێستا ئیرادەیەكی بەهێزی لە رووبەڕووبوونەوەی قەیرانەكاندا پیشانداوە، سەلماندوویەتی كە پیاوی رۆژی تەنگانەیە، بەتایبەت بۆ حزبێك كە لە چەندین لاوە، رووبەڕووی هەڕەشەو زیانی سیاسیی گەورە كراوەتەوە.
