حکومەتی داهاتووی هەرێم و خواستی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە

یەکەی خێزانیی، یان یەکەی کوردستانی؟
(پ.د.ک) دوور لە پەیڕەویکردنی هێڵێکی سیاسیی جێگیر و روون و سەقامگیر؛ سیاسەت و میکانیزمی بەڕێوەبردنی ناکۆکی و ململانێکانی لەگەڵ حکومەتی ناوەند لەبەغدا؛ لەسەر بنەمای پاراستن و گەشەپێدانی بەرژەوەندییە تایبەتییەکانی خۆی داڕشتووە، کە بریتییە لە دووانەی دەسەڵاتی سیاسی و بەرژەوەندیی ئابووریی تایبەت.
ناوەندی بڕیار و دەسەڵات لەناو (پ د ک)؛ پێیوایە جڵەوی دەسەڵاتی سیاسیی رەها، لەناو ئەو پارتە و جومگە بەهێزەکانی حکومەتی هەرێم، شانبەشانی جڵەوی دەسەڵاتی ئابووری و بەڕێوەبردنی سامانی سروشتی و گشتی، لە هەرێمی کوردستان، لەسەر بنەمای سیستمی یەکەی خێزانیی؛ بە پلەی یەکەم دەبێت قۆرخ و تەرخان بێت، بۆ سەرۆکی ئەو پارتە و کوڕ و نەوەکانی.
بەم پێودانگەوە؛ هەموو جیهانبینی و هەنگاو و کردەوە و هەڵویست و بڕیارێکی سیاسیی (پ.د.ک)، لە هەرێمی کوردستان و عیراق و دەوروبەردا؛ قەتیس و چڕ بۆتەوە، بۆ چەسپاندن و پاراستن و بەهێزکردنی بەرژەوەندییە سیاسی و ئابوورییەکانی ناو چوارچێوەی یەکەی خێزانیی سەرۆکی پ.د.ک). 

هێزە سیاسییە بەشدارەکانی شیعە لە حکومەتی بەغدا؛ لەدوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردن، چاوەڕێی پێکهێنانی حکومەتێکی  میانڕەون لە هەرێم کە دوور بێت لە دروستکردنی کێشە و ناکۆکی  لەگەڵ ناوەنددا، بۆ کۆتایی هێنان بەو پەیوەندییە گرژ و ئاڵۆزەی نێوان هەرێم و بەغدا

میکانیزمی ململانێی (پ.د.ک)  لەگەڵ حکومەتی ناوەند
مانۆڕی سیاسی، کوشتنی کات، هەڵکشان و داکشان بەگوێرەی هەلومەرج و سیاسەتی رۆژ، خۆمەڵاسدان بۆ قۆستنەوەی کێشە و ناکۆکییە ئقلیمییەکان، وەبەرهێنان لەناو زەمینەی لێکترازاویی ماڵی سیاسیی شیعە لەلایەک و ناکۆکی و ململانێی ئایینزایی و سیاسیی شیعە و عەرەبی سوننە لەلایەکی دیکەوە؛ بریتین لەو ئامراز و میکانیزمانەی کە (پ.د.ک) لە پرۆسەی سیاسیی خۆیدا، زۆر پشتی پێدەبەستێت، بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ هێزە سیاسییەکانی شیعەی فەرمانڕەوا و حکومەتی ناوەند. 
کێشە و ناکۆکییە سەرەکییەکانی نێوان حکومەتی ئێستای هەرێمی کوردستان و حکومەتی ناوەند، کە تیایدا (پ.د.ک) بە تاکڕەوی؛ باڵادەست و زاڵە بەسەر بڕیار و جومگە بەهێزەکانیدا، پەیوەستن بە دۆسێکانی نەوت، داهات و خاڵە گومرگییەکانی هەرێم، دۆسێی بودجە و مووچە، پەیوەندییە دەرەکییەکان، داشکانەوە و چوونە پاڵ ویست و بەرژەوەندییەکانی تورکیا و وڵاتانی کەنداو و عەرەبیی سوننە لە عیراق، پێشووتریش هاوپەیمانییکردن لەگەڵ رەوتی سەدری دژ و ناکۆک، لەگەڵ هێزە سیاسییەکانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە.
جێی ئاماژەیە لەناو هەموو ئەو دۆسێیانەدا؛ دنیایەک بەرژەوەندیی ئابووری و سیاسیی خێزانیی و تایبەتیی سەرۆکی (پ.د.ک) و کوڕ و کوڕەزا و برا و برازا و... هتد شاردراوەتەوە، بە رووکەشیش رازاندویانەتەوە بە دەمامکی کێشە و ناکۆکی و ململانێی نەتەوەیی! 
خۆبەدوورگرتنی (پ.د.ک)، لە دروستکردنی پەیوەندیی پتەو و نەسازان لەگەڵ حکومەتی ناوەند و هەماهەنگی نەکردن لەگەڵی، بگرە بەربەرەکانیکردن و ئامادەنەبوونی پەرۆشانە، بۆ گفتوگۆ و یەکلاییکردنەوەی ناکۆکی و کێشە قووڵ و هەڵواسراوەکان؛ بارودۆخێکی سیاسیی نائارام و دڕدۆنگکەری لە هەرێمی کوردستاندا خوڵقاندووە.
شوێنەوار و کاریگەریی ئەو ناکۆکی و ململانێ بەردەوامە، لەگەڵ حکومەتی ناوەنددا، کە زۆرترین ئاماژەکان دەریدەخەن؛ رەچاوی بەرژەوەندیی تایبەتی تێداکراوە، نەک بەرژەوەندیی گشتی و کوردایەتی؛ بە خراپی شۆڕبۆتەوە بۆ سەر دۆخی بژێویی هاووڵاتیان و تووشی دڵەڕاوکێ و نائومێدیی کردوون، دواترینیان خۆدزینەوەی لە هەنگاونان بۆ چارەسەری ریشەیی کێشەی بەنیشتمانیکردنی مووچە، کە هاوتەریبە لەگەڵ خواست و پشتیوانی و داواکاریی زۆرینەی رەهای خەڵکی کوردستان.
سیاسەتی ئابووریی سەربەخۆ!
لەساڵی (2014) و لە زاری نێچیرڤان بارزانیی سەرۆکی حکومەتی پێشووەوە، بە رەسمی بڕیاری پیادەکردنی سیاسەتی ئابووریی سەربەخۆ و دابەشکردنی پشکی ساڵانەی داهاتی نەوت، بۆ سەرجەم هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان راگەیەندرا.
سیاسەتی ئابووریی سەربەخۆ پیادەکرا و هاووڵاتیانی کوردستان؛ نەک نەبوونە خاوەنی پشک لە داهاتی نەوت، بەڵکو بوونە خاوەنی دەیان مووچەی پاشەکەوتکراو و لێبڕدراو.
سیاسەتی ئابووریی سەربەخۆ، لە پراکتیکدا دەرەنجام و دەرهاویشتەی خراپی لێکەوتەوە و لەسێ رەهەندەوە زیانی گەورەی بە هەرێمی کوردستان گەیاند:
(رەهەندی یەکەم): دواکەوتن و لێبڕین و پاشکەوتی (32) مووچە و نەدانی (15) مووچەی مووچەخۆران؛ بەناوی پاشەکەوت، لەنێوان ساڵەکانی (2015 – 2023).
شایەنی باسە تائێستا روون نییە؛ لایەنی پەیوەندیدار و پابەندکراو، بە گێڕانەوەی ئەو مووچە پاشەکەوتکراوانە کوێیە و کەی دەگەڕێتەوە بۆ مووچەخۆران! 
(رەهەندی دووەم): تەشەنەسەندنی خێرا و بەرفراوانی دیاردەی گەندەڵی و نادادپەروەری و قۆرخکاریی ئابووری و تاکڕەویی سیاسی، یەکێک لە نموونە زەق و ئاشکراکان؛ بریتییە لە کەڵەکەبوونی سەرمایەیەکی گەورەی خەیاڵی، لەلای خودی خۆی و ئەندامانی یەکەی خێزانیی سەرۆکی (پ.د.ک) و سەرۆکی حکومەتی پێشوو و چەندین کەسایەتیی تری ناو ئەو پارتە و خانەوادە و پاشکۆکانیان.
(رەهەندی سێیەم): هەرێمی کوردستان تووشی تەنگژە و قەیرانێکی قووڵ و گەورەی ئابووری و دارایی بوو؛ دیارترینیان تێوەگلاندنی حکومەتی هەرێم؛ بە قەرزێکی نزیک لە (34) ملیار دۆلار.
ئەمە بێجگە لە چەندین دەرەنجام و لێکەوتە و دەرهاویشتەی تری خراپیی قەیرانی ئابووری، لە نموونەی دانەمەزراندنی زیاتر لە (100.000) دەرچووی زانکۆ و پەیمانگەکان، خاوبوونەوەی پرۆسەی ئاوەدانکردنەوە و سەرمایەگوزاری، قۆرخکردن و سستیی بازاڕ، لاوازبوونی کەرتە گشتییەکانی خزمەتگوزاری و ... هتد.

زامنی مووچە لە هەولێر، یان لە بەغدا؟
ئەزموونی شکستخواردووی رابردووی حکومەتی هەرێم، لە 10ساڵی رابردوودا، ئەو راستییەی دووپاتکردەوە؛ کە هیچ دەرچەیەکی تر لەبەردەمی هاووڵاتیاندا نەماوە بۆ دڵنیابوون لە مسۆگەربوونی وەرگرتنی مووچەکانیان، بێجگە لە جێبەجێبوونی بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵیی عیراق.
جێی ئاماژەیە بڕیاری زامنکردنی مووچەی سەرجەم مووچەخۆرانی هەرێم بۆ خەڵکی کوردستان، بە یەکێک لە دەسکەوتە گەورەکان ئەژمار دەکرێت.
لە قۆناغی ئێستادا؛ دابەشکردنی مووچە لەکاتی دیاریکراوی خۆی، بووژاندنەوەی کەرتە گشتییەکانی خزمەتگوزاری، بووژانەوەی بازاڕ، دامەزراندنی دەرچووان و دابینکردنی هەلی کار؛ بووەتە خەم و داواکاریی یەکەم و بنەڕەتیی هاووڵاتیان.
لە کاردانەوەی هاووڵاتیان لە بەرامبەر ئەو سێ رەهەندە شکستخواردووەی رەوشی ئابووری و دارایی هەرێمی کوردستان، خواست و ویستێکی جەماوەریی بەرفراوان دروستبووە؛ بۆ پێداچوونەوە، گەشەپێدان، هەماهەنگیکردن، رێکخستنەوە و ئاساییکردنەوەی پەیوەندییە کارگێڕی و داراییەکانی نێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی ناوەند.
پێویستە ئەو راستییەش لەبەرچاوبگیرێت؛ دادگای باڵای فیدراڵیی عیراق؛ بە تیشکی سەوز و بە پشتیوانیی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە و گوشار و کار و کۆششی پشتی پەردەی هێزی سیاسیی کوردیی خاوەن پێگە لەبەغدا، دەستپێشخەری و نیازپاکیی خۆی پیشاندا و بڕیاری یەکلاکەرەوەی دا، بۆ چارەسەری ریشەیی کێشەی مووچە، دەتوانین بڵێین ئەم هەنگاوە؛ پەیامێکی هیوابەخشە، بۆ دروستکردنی متمانە و دڵنیایی لەلای هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان؛ کە کێشەی دارایی لە بەغدا چارەسەر و مسۆگەر دەبێت، نەک لە هەولێر.
پێشبینی دەکرێت؛ حکومەتی ناوەند لەدوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردن، گوشار بکات بۆ پێکهێنانی خێرای کابینەی دەیەم؛ تا جیاوازتر لەڕابردوو؛ بە پشوویەکی کورت و یەکلاکەرەوە، بە بەکارهێنانی چەندین میکانیزم و کارتی گوشار، مامەڵە لەگەڵ حکومەتی نوێ بکات و پابەندی بکات بە بنەما دەستوورییەکان و بڕیارەکانی حکومەتی ناوەند و دادگای باڵای فیدڕاڵی؛ بۆ یەکلاییکردنەوەی کێشە و ناکۆکییە سەرەکی و بنەڕەتییەکان.
قۆناغی داهاتوو؛ لە پەیوەندیی نێوان حکومەتی هەرێم و ناوەند؛ شەڕی دەستوور و بڕیارەکانی دادگای باڵای فیدڕاڵی و بڕیارەکانی حکومەتی ناوەند دەبێت؛ نەک هەر بڕیارە دەرچووەکان، بەڵکو چەندین بڕیاری نوێی تر؛ لەبەرامبەریشدا چیتر هیچ زەمینەیەک بۆ حکومەتی هەرێم ناڕەخسێت، بۆ مانۆڕ و بەڕێوەبردنی سیناریۆ، یان بۆ کەسبکردنی کات و کارکردن بۆ قۆستنەوەی کەلێن، یان درێژەدان بە بەڕێوەبردنی ناکۆکی و ململانێ، لەسەر بنەمای دروستکردنی تەنگژەی جۆراوجۆر!
حکومەتی داهاتوو دەبێت بە نوێترین ڤێرژنی سەردەم خۆی فۆڕمات بکاتەوە و خۆی بۆ چەندین رووبەڕووبوونەوە و گوشار و گوشار ئامادە بکات، هەنگاوی پراکتیکی بنێت بۆ دروستکردنی متمانە لەگەڵ حکومەتی ناوەند؛ بەرەو چارەسەری ریشەیی کێشە و ناکۆکی و ململانێکان، بە چەشنێک ببێتە حکومەتی ڕزگارکەر بۆ قەیران و کێشە و تەنگژەکان، نەک درێژەپێدان و تەشەنەسەندنیان؛ چ لە هەرێمی کوردستان، چ لەگەڵ حکومەتی ناوەند.

یەکێتی و حکومەتی ناوەند
جیهانبینی و سیاسەتی گرنگیدان بە حکومەتی ناوەند لەبەغدا، لەلای (ی.ن.ک)، بووەتە رێباز و کەلەپوورێکی سیاسیی پەسەندکراو و لەبەرچاوگیراو و ویستراو لەلای عیراقییەکان؛ بەتایبەتی لەلای پێکهاتەی شیعە، کە لە چەندین قۆناغ و وێستگەی ناکۆکی و ململانێی هەستیاری ناو پرۆسەی سیاسی و فەرمانڕەوایی عیراقی دوای ساڵی (2003)؛ خۆیان بە قەرزاری پشتیوانی و هەڵوێستەکانی سەرکردەی نەمر مام جەلال دەزانن، هەر بۆیە لەدوای گیانلەدەستدانیشی؛ چاوەڕێی ئەوەیان لە یەکێتی کردووە؛ وەکو هێزێکی بنیاتنەر و میانڕەوی نیشتمانی؛ لەناو پرۆسەی سیاسی و سیستمی فەرمانڕەوایی عیراقدا، رۆڵی خۆی بگێڕێت و درێژە بە رێبازی مام جەلال بدات. 
لەدوای ساڵی (2003)؛ ئەو راستییە لەلای زۆرینەی عیراقییەکان بەرجەستەبووە، کە (ی.ن.ک) بەردەوام بەشداربووە بۆ چارەسەری کێشەکانی عیراق، نەک کارکردن بۆ بەرژەوەندییە تەسکەکانی خۆی و خوڵقاندنی کێشە و تەنگژە، یان ئاڵۆزکاندن و درێژەدان بە تەشەنەپێسەندنی ناکۆکی و ململانێی نەتەوەیی دەمارگیر و تەسکی ناپێویست و بێ ئەنجام.
(ی.ن.ک) لە دید و تێڕوانینیدا پێیوایە؛ چارەسەری کێشە داراییەکان، لەگەڵ چەندین کێشەی تری دەستووری، سیاسی، کارگێڕی، نەتەوەیی و... هتد؛ لەژێر چەتری پەیوەندیی دۆستانە و پتەو، لە چوارچێوەی نیازپاکی و متمانە، بەهۆی دیالۆگ و تەبایی، لە سایەی پەیامی فرەیی و پێکەوەژیانی ئاشتی، بە پەیڕەویکردنی سیاسەتی نەرم و ژیر؛ دوور لە (گرژی و هەڵچوون، هەراسانکردنی بەرامبەر، خوڵقاندنی تەنگژەی دەستکرد، رێبازی دەمارگیریی و توندڕەوی نەتەوەیی تەسک)، لەگەڵ پێکهاتەکانی تر بەگشتی و هێز و لایەنەکانی تری ناو حکومەتی ناوەند بەتایبەتی؛ دێتەدی.
هێز و لایەنە سەرەکییەکانی عیراقیش، بەتایبەتی هێزە سەرەکییەکانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە؛ لە نزیکەوە درکیان بە جیاوازییەکانی (ی.ن.ک) کردووە، بەتایبەتی  لە پەیڕەوکردنی سیاسەتی نەرم  و  ئاشتیخوازانە، لە هەڵوێستی دۆستایەتیی و نیازپاکی، لە خۆگونجاندن و دۆزینەوەی تێگەیشتنی هاوبەش، هەروەها رانەوەستان لەدژ و پێچەوانەی ئاراستەی شەپۆل؛ لەناو پرۆسەی سیاسیی عیراقی نوێ.
بووژانەوە و گەشەپێدانی پەیوەندیی و پێداچوونەوە بە شێوازی مامەڵە، لەگەڵ حکومەتی ناوەند؛ کە بووەتە داواکارییەکی گەورە و بنەڕەتیی هاووڵاتیان لەم قۆناغەدا، بابەتێکی زۆر گرنگ و زیندووە، تازە و نامۆ و لادان نییە لە رێبازی سیاسی و ئەزموونی (ی.ن.ک)؛ بەتایبەتی کە لە سەرەتای دامەزراندنی عیراقی نوێی دوای ساڵی (2003)، سەرکردەی نەمر مام جەلال؛ زۆر گرنگیی بە بنیاتنانەوەی دەوڵەتی نوێی عیراق داوە؛ ئەویش لەسەر بنەمای بەشداریکردنی کارای نەتەوەی کورد، وەکو پێکهاتەی سەرەکیی دووەم و گەشەپێدانی پەیوەندییەکان، لەنێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی ناوەند؛ لە چوارچێوەی دەستووری نوێی عیراق و  لەسەر بنەمای متمانەی هاوبەش و پرانسیپی تەوافوقی دیموکراسی و هاوبەشیکردنی راستەقینە؛ لەناو پرۆسەی سیاسی و پەیکەری دەوڵەت و سیستمی فەرمانڕەوایی نوێی عیراقدا، نەک گەڕانەوە بۆ خاڵی سفر و چوارگۆشەی یەکەم!

چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە و  حکومەتی ئایندەی هەرێم
بەئاشکرا درک دەکرێت؛ هێزە سیاسییەکانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعەی باڵادەست لەناو حکومەتی ناوەند لە بەغدا؛ بەهۆی بوونی چەندین کێشە و ناکۆکیی چارەسەرنەکراو و بەبنبەست گەیشتوو؛ ئاستی نیگەرانی و بێمتمانەیی و ناڕەزاییان، لـــــە بەرامبەر (پ.د.ک) بە خراپی تەشەنەی سەندبێت و هەناسەی پشوودرێژیان نزیک بووبێتەوە لە کۆتایی! 
ئەو هێزە سیاسییانەی شیعەی فەرمانڕەوا؛ لە رابردوو و ئێستا و بۆ داهاتووش، ئاسوودە و گەشبین نەبوون و نین، بە ئاراستەی کارکردن و شێوازی بەڕێوەبردنی ناکۆکی و ململانێ و رۆڵ و بەشداریی و هەنگاو و هەڵوێستەکانی (پ.د.ک)، لەناو پرۆسەی سیاسیی عیراق، هاوکات نیگەران و تووڕەن؛ لە خۆدوورەپەرێزگرتن و نائامادەیی ئەو پارتە، بۆ پێداچوونەوە و رێکخستنەوە و گەشەپێدانی پەیوەندییەکانی لەگەڵ حکومەتی ناوەنددا.
هێزە سیاسییەکانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعەی فەرمانڕەوا لەبەغدا؛ لەدوای راگەیاندنی ئەنجامی ئەم هەڵبژاردنە، خوازیار و چاوەڕێی پێکهێنانی حکومەتێکی  میانڕەوی دوور لە دروستکەری کێشە و ناکۆکی و تەنگژەن؛ لەگەڵ حکومەتی ناوەنددا، بۆئەوەی کۆتایی بەو هەڵکشان و داکشانانە بهێنن؛ لە پەیوەندیی گرژ و ئاڵۆز، لە پێکهاتن و پێکنەهاتن لەنێوان هەرێم و ناوەند، بە مەبەستی هەڵدانەوەی لاپەڕەیەکی تازە بۆ تۆمارکردنی قۆناغێکی نوێی پەیوەندیی هاوسەنگ و متمانەدار، لەنێوان هەردوولا؛ لەچوارچێوەی دەستووری عێراق.