تابان گه‌رمیانی
ئێمەی کورد، هیچ گوناهێکمان نییە كه گومان لە هەر پڕۆژە و بڕیارێك بکەین کە لە عیراقدا دەردەچێت، یان له به‌رامبه‌ریدا یەکسەر بیرمان بۆ پیلانی تر بچێت کە له دژمان لە ئارادایە چ له‌لایەن عیراق خۆیه‌وه بێت یان وڵاتانی دەروبەرمان.
مافی خۆشمانه كه ده‌ستبه‌جێ بپرسین: ئایا ئێمەی کورد لە کوێی ئەو پڕۆژەیەداین؟ بارودۆخمان چ گۆڕانكارییه‌كی به‌سه‌ردا دێت؟ به‌تایبه‌تی كه گومانی تێدا نییە پڕۆژەکان له عیراقدا له هه‌موو سه‌رده‌مه‌كاندا، هه‌رگیز لە سوودی ئێمەی گه‌لی کورد نەبووە، چونكه هەرجارێك پڕۆژە و بڕیارێك دەرچووبێت كه په‌یوه‌ندیی به گه‌له‌كه‌مانه‌وه هه‌بێت، جا لەژێر هه‌ر ناو و نیشانێکدا بێت، زۆرجار ده‌ركه‌وتووه كه وەك نەتەوە و وه‌ك خاک و له رووی مرۆڤایەتیشەوە مافێکیان لێ زەوتکردوین و لێیان پچڕیوین، ئیتر لەپێناوی وەرگرتنەوەی ئەو مافە زه‌وتكراوه‌شدا ئازار و مه‌ینه‌تیمان بینیوه و بگره هەزارانمان لێ بوونه‌تە قوربانی، یان چه‌ندین جار روبەڕووی ئاوارەیی و ماڵوێرانی و قڕکردنی بە کۆمەڵ بووینەتەوە، بە بەرچاوی هەموو جیهانەوە، هیچ وڵاتێکیش بە بێ مەرام و بەرژوەندیی خۆی لەسەرمان بە وەڵام نەهاتووە، له‌كاتێكدا كه ناو و ناونیشانی گەورەیان هه‌یه وەك داکۆکیكردن لە مافی نەتەوەکان و مافه‌كانی مرۆڤ و ئازادییه‌كان و نه‌هێشتنی چه‌وسانه‌وه و جیاكاریی ره‌گه‌زی و...هتد.
لەمەشیاندا هاوهەڵوێستیمان نییە
ئێستا ئەوە چەند رۆژێکی كه‌ممان ماوە بۆ پرۆسەی سەرژمێریی گشتی کە بۆتە باسێکی گەرمی ناوەندە سیاسییەکان لە عیراق بەگشتی و کوردستان بەتایبەتی.
بە داخەوە وەك هەموو جارێک کورد لەم پرسە گرنگ و چارەنووسسازەشدا یەك دەنگ و یەك هەڵوێست ده‌رناكه‌وێت و بە چەندین پرسیار و گومانەوە دەچینە ناو ئەم پرۆسەیەوە، لە بەرامبەریشدا هیچ کاغەزێکی گشتگیر و پاكێجێكی هاوهەڵویستییمان نییە كه ئەگەر هات و هەر نیازێکی خراپ لەم پرۆسەیه‌دا هه‌بێت دژ بە کورد، وەڵاممان بۆ ئەنجامە نەرێنییەکانی دوای سەرژمێررییەکە چی دەبێت، چونکە سەرژمێریی بۆ هەر وڵاتێك پرۆسەیەکی ئاسایی و زانستییە و کار لە سەر ئەو داتا و ژمارانە دەکرێت کە دەوڵه‌ت كۆیان ده‌كاته‌وه لەپێناوی خزمەتکردنی هاووڵاتیان و پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری له‌سه‌ر بنه‌مایه‌كی زانستی و بەپێی قۆناغ و سەردەمەکان، بەڵام لە وڵاتێکی وەك عیراقێکی فرە نەتەوە و ئایین و مەزهەبی جیاجیا و بیری سیاسیی جیاوازدا، چه‌ندین رەهەندی سیاسی و ناوچەیی لە خۆ دەگرێت كه هیچ گومان هەڵناگرێت لەدوای ئەنجامەکەش، گۆڕانکاری لە بڕیارە سیاسییەکاندا دروست دەبێت و کوردیش لێی بێ بەش نابێت، بەتایبەتی بۆ دیاریكردنی رێژەی کورد لەسەر ئاستی ئەو پارێزگا و قەزا و ناحییانەی سه‌ربه ماددەی 140ی ده‌ستوورن و ناکۆکی سنوور و خاک و بەشە بودجە و رێژەی نوێنەرایەتی پەرلەمانی و پارێزگاکان و.. هتد به‌تایبه‌تی ئەگەر ئێمە تەماشای سەرژمێرییەکان بکەین لە مێژووی عیراقدا کە هەشت جار کراوە و هەر جارێك بۆ مەبەستێک بووە.
سەرژمێرییەکانی رابردوو
سەرژمێریی ساڵی 1920 لەژێر چاودێری و سەرپەرشتیی پاشایەتی بەرتیانیادا بووە و بۆ دەرهێنانی ژمارەی دانیشتوان و نەتەوەکانی تر بووە لە عیراقدا، سەرژمێریی ساڵی 1927 کە عیراق خۆی ئەنجامیدا، بەڵام بە هۆی هەڵە له داتاکاندا پەسەند نەکرا.
سەرژمێریی ساڵی 1934 ی حکومەتی پاشایەتی بوو هەر بۆ دیاریکردنی رێژەی دانیشتوان، سەرژمێری ساڵی 1947 و ساڵی 1957و 1965و 1977، بۆ هەمان مەبەست بوو، بەڵام سەرژمێریی ساڵی 1987 کە رژێمی بەعس کردی، بۆ رەشبگیری و كۆنترۆڵكردنی هاووڵاتیان بوو بە دیاریکراوی بۆ زیان گەیاندن بوو له نه‌ته‌وه‌ی کورد، هه‌روه‌ها سەرژمێریی ساڵی 1997 کە ئەویش دیسانه‌وه رژێمی بەعس کردی، بەبێ دانیشتیوانی هەرێمی کوردستان، بۆیە دەبینین هەر سەرژمێرییەك بۆ مەبەستێک کراوە، بەڵام سەرژمێریی ئەمجارەی 2024 جیاواز دەبێت، هەم قۆناغەكه بۆ کورد و ناوچەکەش جیاوازە، هه‌م له‌پشت سەرژمێرییه‌کەوە زمانی ژمارەکان لێکەوتەی سیاسی بۆ کورد، بەتایبەتی وەك نەتەوە و ئایین و مەزهەبەکان دەبێت.
لە قاڵبدانی یاسایی و سیاسی
بۆیە به باوه‌ڕی من، سەرژمێریی ئەمجارە بۆ پاڵاوتن و لە قاڵبدانێکی یاسایی و سیاسیشە، نەك سەرژمێرییه‌كی ئاسایی بێت، واته ته‌نها بۆ ده‌سكه‌وتنی ژمارە و داتاکان و ده‌ستنیشانكردنی رێژەی دانشتیوانی عیراق و نەتەوە و ئایین و رەگەز و تەمەن و باری خێزانی و رێژەی بێ کاری و ئاستی هەژاری و سەرچاوەی ئابووری و... هتد نییە، تا هەموو ئەوانە، لە رووی سیاسی و خاك و پڕۆژەی ئاوه‌دانی و مرۆییه‌وه خزمەتگوزارییان پێشکەش بکرێت و ژمارەکان و ئەنجامەکان بۆ پلانی خزمەت بێت، ترسه‌كه ئه‌وه‌یه كه ئه‌م سه‌رژمێرییه بۆ پیلانی سیاسەتی پەراوێزخستن و کەمکردنەوەی پێگەی کورد بێت و كاركردن بێت بۆ ئه‌وه‌ی بە زمانی زۆرینە و کەمینە پڕۆژه سیاسییه‌كان به‌ڕێوه‌ببرێن، ئەو کات بوترێت ئه‌وه‌ی هه‌یه ئه‌نجامی سه‌رژمێرییه و ده‌وڵه‌ت نییه كه ژمارەکان خۆیان وا دەڵێن و ئێمەش بە پێی ژمارەکان مامەڵەتان لەگەڵ دەکەین.
زانیارییەکانی ئەنجامی سەرژمێریی، یاریدەرە بۆ سیستمی بەڕیوەبردنی زانستیانەی وڵات
