حەوت ساڵ بەر لە كۆچی دوایی، عەلائەدین سەجادی چ نهێنییەكی لەبارەی پیرەمێرد-ەوە دركاند!
گۆڤاری گەلاوێژ، یەك وێنەی بڵاوكردەوە، ئەویش وێنەی (پیرەمێرد) بوو!
مەریوان مەسعود
(13)
بە پێی ئەزموونی خوێندنەوەی خۆم، باوەڕناكەم وتارێك لەوە خۆشتر و گرنگتر و پڕ زانیاری تر هەبێت، كە منەوەرێكی گەورەی وەكو عەلائەدین سەجادی لەسەرت بنووسێت و ئەو كەسەی لەسەریشی نووسرابێت، منەوەرێكی گەورەتری وەكو (پیرەمێرد) بێت!.
بۆیە كاتێك ژمارە (8)ی گۆڤاری زێڕینی (گەلاوێژ)م دەخوێندەوە، كە لە ئۆگستی 1943 دەرچووە، یەكەم وتاری بەناونیشانی (ئەدیبی بەناوبانگی كورد، پیرەمێرد) لە نووسینی عەلائەدین سەجادی بڵاوكردۆتەوە، لەوانەش گرنگتر ئەوەیە كە لەم ژمارەیەدا تەنیا یەك وێنە بڵاوكراوەتەوە، ئەویش وێنەی (پیرەمێرد)ە، هەروەها تاكە وتارە كە بەم شێوە تێروتەسەلە لەبارەی پیرەمێرد نووسرابێت، لەسەرجەم لایەنەكانی ژیان و بەرهەم و كارەكانیدا، كە لەو كاتەشدا پیرەمێرد لەژیاندا ماوە و تەمەنی (76) ساڵ بووە.
گەلاوێژ، وەكو پڕخوێنەرترین گۆڤار
بێگومان، ئەوكاتەی سەجادی وتارەكەی نووسیوە، خۆی تەمەنی 36 ساڵ بووە، واتە 40 ساڵ لە پیرەمێردی مەزن بچووكتر بووە، بەو پێیەی كە لەو سەردەمەدا گۆڤاری (گەلاوێژ) پڕ خوێنەرترین بڵاوكراوەی كوردیی بووە لەسەر ئاستی كورستان و عیراق، بۆیە بە دڵنیایی (پیرەمێرد) خۆشی وتارەكەی خوێندۆتەوە، كە حەوت ساڵ بەر لە كۆچی دوایی نووسراوە.
لە وتارە بەنرخەكەیدا، (ئەدیبی بەناوبانگی كورد - پیرەمێرد) عەلائەدین سەجادی سەرەتا دەنووسێت: «ناوی تۆفیق كوڕی محمود ئاغای همزەئاغای مصرفە، مصرفیان بۆیە پێوتوە، چونكە رئیس الوزرای احمد پاشای اخر حكمداری بابان بوە، خاوەنی تەرجەمە لە شاری سلێمانی لە گەڕەكی گۆیژە لە ساڵی 1286 ی رۆمی لە دایك بوە، بە منداڵی خراوەتە حوجرەی ملا حسینە گۆجە، قورئان و كتێبە وردەكانی لەوێ تەواوكردوە. لە پاشا لەسەر شعرێكی (حافز) لەگەڵ مامۆستایە لێیان ئەبێتە كێشە، لەسەر ئەوە حسن افندی مامی كە شاعرێكی بەناوبانگ بوە گواستویەتەوە بۆ حوجرەی ملا سعیدی زەلزەلەیی، پێیوتوە رۆڵە دەمونفوسی ئەم زاتە ئەتكاتە شاعرێكی وەكو من، دوایی نوقڵانەكەی بە راست گەڕا، هەر لەو وەختەوە بەرە بەرە دەستی كردوە بە شعر دانان و موتالاكردنی كتێبی ئەدەبیات و ئەشعارو سەرگوزەشتەی ئەدیب و شاعرەكان».
پیرەمێرد، وەكو سوارچاك و نیشانەشكێن
مامۆستای نەمر عەلائەدین سەجادی، لایەنێكی دیكەی ژیانی پیرەمێرد-مان بۆ ئاشكرا دەكات و بە نموونەیەكیش بۆچوونەكەی دەسەلمێنێت، ئەویش شارەزایی پیرەمێرد بووە لە (سوارچاكی) و یەكێك بووە لە سوارچاكە هەرە چاكەكانی كورد لەسەردەمی عوسمانییەكان، كە ئەمەش بۆ ئێمەی ئاشنا بە پیرەمێرد زانیارییەكی نوێیە و كەم قسەی لەبارەوە كراوە، ئەوەتا سەجادی لە بڕگەی دووەمی باسی ژیانی پیرەمێرددا دەڵێت:
(پیرەمێرد، مەیلێكی زۆری بە سوار بوو سیلاح پوری بوە، تەنانەت ئێستاس شورەتی سوارچاكی بەناوبانگە، ئەو شاهدانەی ماوە كە لە شاخی هەروتە كە پیادە بە عاستەم پیا سەر ئەكەوێ بەتاو لەسەردا ووڵاخی هێناوەتە خوارەوە، بەسەرپردی (قەشان) و (تەبەت) دا بەتاو پەڕیوەتەوە، جارێك كە لە ئەستەموڵ ئەبێ لە مجلسی فواد پاشای كوڕی سعید پاشادا باسی سوارچاكی كورد دێتە پێشەوە، ئەڵێن سوارەی كورد بەسەر سواریەوە نیشان ئەشكێنێ، فواد پاشا زۆر لەلایەوە بەڵاجەوی ئەبێ ئەڵێ ئەمە ممكن نابێ، كەوتونەتە بەربەرەكانێ، ئەمیش تفەنگێكی ماوزەری گرتۆتە دەستەوە نیشانیان بۆ ناوەتەوە، لەگەڵ ئەوەش كە فواد پاشا تعلیمی سواری لە المانیا كردوە گرەوەكەی لێ ئەباتەوەو نیشانەكە ئەشكێنێ).
واتە پیرەمێرد، گرەوەكەی لە فوئاد پاشا بردۆتەوە، نەك هەر سوارچاك، بەڵكو دەردەكەوێت نیشانەشكێنێكی باشیش بووە، بۆیە (پیرەمێرد) هەرچەندی لەبارەوە بخوێنیتەوە هێشتا كەمە و چونكە لە هەموو بوارەكانی ژیانیدا مرۆڤێكی داهێنەر و سەرسوڕهێنەر بووە.
وەزیفەكانی لە سلێمانی
مامۆستا سەجادی، لە بڕگەیەكی تر لەبارەی پیرەمێرد و وەرگرتنی چەند وەزیفەیەكی حكومیی لە سلێمانی و عیراق، دەنووسێت: (لە 13ی ئەیلولی 1301 رۆمی بووە بە كاتبی نفوسی سلێمانی، لە 16 كانونی دوهەمی عەینی ساڵدا بووە بە كاتبی زەبتی محكمەی ئەوێ، لە 23 حوزیرانی 1302 دا بوە بە كاتبی املاكی همایونی لە هەڵەبجە، لە 27 ئەیلولی 1305 دا بوە بە باشكاتبی محكمی شارباژێر، لە 17ی تشرینی یەكەمی 1314 دا بوە بە معاونی مدیر عامی كربلا، بەڵام نەچو هەر لە سلێمانی رایبوارد بێ ئەوەی هیچ وەزیفەیەك ببینێ، تا چووە تركیا).
لەم نووسینەدا، سەجادی زۆر لایەنی شاراوە و نەزانراوی پیرەمێردی مەزنی بۆ باسكردووین، بۆیە ئەوەندەی من بنكۆڵكارییم بۆ كردووە، پێدەچێـت زۆربەی زانیارییەكانی لە خودی (پیرەمێرد) خۆی وەرگرتبێت، چونكە وردەكاری رۆژ و كاتی زۆر دەقیقی تێدایە.
یەكێكی تر لەو نهێنیانەی كە سەجادی لەبارەی پیرەمێردەوە بۆمان ئاشكرا دەكات، ئەوەیە كە ئایا پیرەمێرد چۆن و كەی بووە بە (حاجی) كە پێی وتراوە (حاجی تۆفیق)، لەم بارەیەوە دەنووسێت: (لە 1317ی رۆمی كە مرحوم شێخ سعید (مەبەستی مامۆستا سەجاد شێخ سەعیدی حەفید باوكی شێخ مەحمودی نەمرە) ارادەی شاهانەی بۆ دەرئەچێ بۆ چونە ئەستەموڵ 6 كەس لە خزمەتیا ئەچن یەكێكیان خاوەنی تەرجەمە ئەبێ، لە ئەستەموڵ لە (مابەین) ئەبن بە میوانی پادشاهی، لە 1318 كە شێخ سەعید چو بۆ حج ئەمیشی لەگەڵا بو، تەوافی ئایەتواللەی شریفی كرد بو بە حاجی تۆفیق، لەلایەن پادشای عوسمانیەوە روتبەی بەگێتیشی دراوەتێ بوەتە حاجی تۆفیق بەگ).
پلە و پایەی لای عوسمانییەكان
سەجادی، نهێنییەكی تری ژیانی پیرەمێرد-مان بۆ بەیان دەكات، كە دڵنیام زۆر كەم لە خوێنەران زانیویانە، ئەویش وەرگرتنی پلە و پایە بووە لەلایەن سوڵتان حەمیدی عوسمانی، كە بۆچی پلە و پایەی پێداوە و لەمبارەیەوە دەنووسێت: (پیرەمێرد، كە دێتەوە بۆ ئەستەموڵ رۆژێك عزت پاشای كاتبی ئانی دەرباری شهریاری بەفارسی جوابی نامەیەكی ناصرالدین شا، كە بۆ سوڵتان حمیدی نوسیوە پێ ئەنوسێتەوە، زۆریان لا جوان بوە، لەسەر ئەوە لە 14ی ئەیلولی 1318ی رۆمی ارادەی شاهانەی بۆ دەرئەچێ بە روتبە و نیشانەوە و ئەبێ بە ئەندامی مجلسی عالی ئەستەموڵ، هەر لەم ماوەیەدا بەهۆی عزت پاشاوە عریزەیەك تقدیمی دەرباری شاهانە ئەكا كە لە مكتبی حقوقی ئەستەموڵ قبوڵی بكەن، لەگەڵ ئەوەش كە دبلۆمی هیچ قوتابخانەیەكی رسمی نەبوە لەگەڵ شفیق بەگی رشید پاشادا وەریان ئەگرن، لەناو ئەو هەمو قوتابیانەدا بە حەوتەم دەرئەچێ).
پیرەمێرد، لای خۆمان زیاتر مێژووەكەی وەكو رۆژنامەنووس و خاوەن چاپخانە و شاعیر و پەندی پێشینانەكانی و ئاگری نەورۆز و گردی مامەیارە ناوبانگی هەیە، بەڵام كەم كەسمان زانیاریمان هەیە لەسەر ئەوەی یەكەم هەوڵی رۆژنامەنووسیی پیرەمێرد كەی و چی بووە، یەكەم بڵاوكراوەی ناوی چی بووە كە مۆڵەتی بۆ وەرگرتووە، لەمبارەیەشەوە، مامۆستا سەجادی لە گێڕانەوەی ژیاننامەی پیرەمێرددا، درێغی نەكردووە و ئەوەتا دەنووسێت: (لە 28 تموزی 1324ی رۆمی كە مشروگیەت بەسەراهات و مجالس تێكچو تا 4ی ئەیلولی 1327 هەر لە ئەستەموڵ لەگەڵ محامیەتی و دەرهێنانی گۆڤار و رۆژنامە خەریك بو، یەكەمجار امتیازی گۆڤاری (رسملی كتاب)ە دەركرد، رەسملی كتاب گۆڤارێكی توركی مانگانەیی بو لە هەمو ئەستەموڵ و ولایاتی توركیەدا ناو و شورەتێكی بەرزی هەبو، چوار ساڵ دەوامی كردوە).
بێگومان پیرەمێرد، جگە لە گۆڤاری (رسملی كتاب) دوای ئەوەش پیرەمێرد لەگەڵ 10 منەوەری تری كورد كە لە ئەستەمبوڵ دەژیان، بە سەرۆكایەتی شێخ عەبدولقادر شێخ عوبەیدوڵڵا كۆمەڵێكی كوردی دادەمەزرێنن و رۆژنامەیەكی كوردی دەردەكەن بە ناوی (كورد) كە ئەویش خاوەنی ئیمتیازەكەی پیرەمێرد بووەو لەو سەردەمە لە هەموو پارچەكانی كوردستان بڵاودەكرێتەوەو ناوبانگێكی زۆر دەبێت لە نێو خوێنەوارانی كورد. ئیتر پیرەمێرد نەیتوانیوە دەست لە كاری رۆژنامەگەری هەڵبگرێت و بەردەوام خاوەن یان سەرنووسەری گۆڤار و رۆژنامە بووە جا بەزمانی توركی بوایە، یان بە كوردی، ئەوەتا هەر لەو ماوەیەی كە رۆژنامەی (كورد)یان دەركردووە، لەلایەكی ترەوە لەگەڵ فائق صبری بەگ-دا رۆژنامەی (مصور محبط)یان دەركردووە، جگە لەمەش وەكو مامۆستا سەجادی دەڵێت پیرەمێرد بەمەش نەوەستاوە، بەڵكو بەردەوام وتاری بۆ رۆژنامەكانی (اقدام) و (سەربەستی) دەنووسی.
عەلائەدین سەجادی، لەو نووسینە بەپێزەیدا، دەیەوێت بە خوێنەران بڵێ، كاتێك ئەو نووسینە بڵاودەبێتەوە، پیرەمێرد لە ژیاندا ماوە و لە سلێمانی دەژی، ئەوەتا دەنووسێت: (ئێستا پایەی تەمەنی لە 76 ساڵیدایە هەر لەشاری سلێمانی ژیانی لەگەڵ ژین و ژینیش لەگەڵ ژیانی خۆی رائەبوێرێ، پیرەمێرد بە دەستوری فەیلەسوفەكان زۆر گوێ بە جلوبەرگ و پاكو پوختی نادا، دڵی زۆر ناسكە كە توڕە بو گوێ بە كەس نادا بەڵام زو ئاشت ئەبێتەوە، لە نوسینا گەلێ بەدەسەڵاتترە هەتا قسەكردن).
