لە لێدوانە نوێیەکانی ئەحمەد شەرع-ی حوکمڕانی یەکەمی ئەم قۆناغەی سوریای دوای رووخانی بەشار ئەسەد، زۆر جەخت لەسەر دەستپێکردنی دیالۆگێکی نیشتمانیی دەکاتەوە کە نوێنەرانی هەموو لایەنە سیاسییەکان و سەرجەم پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینی و مەزهەبییەکان تێیدا بەشدار دەبن.
لە نوێترین زانیاری و هەنگاوەکانیشدا سەبارەت بە سازدانی ئەو دیالۆگە نیشتمانییە گشتگیرە، ئەحمەد شەرع ناسراو بە ئەبو محەمەد جۆلانی، دیدارێکی لەگەڵ فاروق شەرع-ی وەزیری پێشووتری دەرەوەی سوریا کردووە کە سەرۆکی کەیسی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئەو وڵاتە بوو لە سەردەمی ئەسەدی باوک و کوڕدا لە 1984 ەوە تا 2006 و دوا پۆستیشی جێگری سەرۆک کۆماری سوریا بوو لە 2006 – 2011 و دوا ئەرکیش کە پێی سپێردرا لە سەرەتای راپەڕینی گەلانی سوریادا بوو کە کرا بە سەرۆکی تیمی حکومەت بۆ (دیالۆگی نیشتمانی) کە لە دیمەشقی پایتەخت بەڕێوەچوو، بەڵام دوای چەند خولێکی ئەو دیالۆگە بێ ئەنجامە، لەکارەکەی دوورخرایەوە و بەیەکجاری لەبەر چاوان ونبوو.
سوریا لەنێوان سێ شەرعدا
بەگوێرەی هەواڵێک کە دوێنێ ئاژانسەکانی سکای نیوزی عەرەبی و فرانس پرێس لە زاری مەروان ئەلشەرع-ی ئامۆزای فاروق ئەلشەرعەوە بڵاویانکردووەتەوە، جۆلانی لەدوای چەند رۆژێک لە رووخانی رژێمی ئەسەد سەردانی فاروق ئەلشەرعی کردووە و بانگهێشتی کردووە بۆ بەشداریکردن لەو دیالۆگە نیشتمانییەی کە جۆلانی بانگەشەی بۆ دەکات.
ئەگەر بەراوردی باکگراوندی سیاسیی ئەحمەد ئەلشەرع و فاروق ئەلشەرع بکەین، ئەگەری ئەوە بەدیی ناکرێت ئەم دوو باکگراوندە لە بۆتەیەکدا بتوێنرێتەوە، چونکە باکگراوندی ئەحمەد ئەلشەرعی دەسەڵاتداری ئێستا باکگراوندێکی کارکردنە بە شەرعی ئیسلام، هەرچی باکگراوندی فاروق ئەلشەرعیشە، باکگراوندێکی بەعسیی عەلمانییە کە ئەم بۆخۆی چەند ساڵێک ئەگەر دەسەڵاتی یەکەم نەبووبێت، ئەوا دووەمین پۆستی باڵای وڵاتەکەی بەڕێوەبردووە.
دەشێت رووخانی رژێمی بەشار ئەسەد وەک خاڵێکی هاوبەش ئەم دوو باکگراوندە پێکەوە کۆبکاتەوە، بەڵام ئەگەر فاروق ئەشەرع بیەوێت بە باکگراوندەکەی جارانی سوریایەک لەسەر بنەمای دەوڵەتێکی (ناسیۆنالیستیی عەلمانی) پێکبهێنرێتەوە، ئەوا ئەحمەد ئەلشەرع و گروپەکەشی کە ئێستا زۆرینەی خاک و دەسەڵاتی سوریایان بەدەستەوەیە، بەئەگەری زۆرەوە پەنا بۆ باکگراوندە شەرعییە ئیسلامییەکەیان دەبەنەوە. بۆیە بەئەگەرێکی زۆرەوە سوریای فرە پێکهاتەی دوای دیالۆگی نیشتمانی، لەنێوان ئەحمەد شەرع و فاروق شەرع و شەرعی ئیسلامدا درزی نێوانیان فراوانتر دەبێت، مەگەر هەردوو شەرعەکەی دیکە هەندێک سازش لەسەر باکگراوندەکەی خۆیان بکەن، دەنا ئەگەری زۆرە ئەو وڵاتەش لانیکەم بە قۆناغێکی عیراقییانەی (2003 - 2017) تێپەڕێت، کە هێشتاش عیراق بەدەست دەرهاویشتەکانی ئەو قۆناغەوە دەناڵێنێت.
دەستی ناوەکی و دەرەکی
هێشتا چاودێران و شرۆڤەکارانی سیاسی ناتوانن عەزمی خۆیان لەسەر ئەوە جەزم بکەن کە ئاخۆ پاشماوەکانی بەعسی سوریا، پەندیان لە پاشماوەکانی بەعسی عیراق وەرگرتووە، یان ئەوانیش بەهەمان رێچکەدا لە قۆناغی خۆڕێکخستنەوە و دروستکردنی گروپی چەکداردان، یان ئاخۆ حوکمڕانانی ئێستای سوریا تاسەر بەم زمانە (میهرەبان)ییەی دوای رووخانی ئەسەد لەگەڵ پاشماوەکانی ئەو رژێمە مامەڵە دەکەن؟ یان یاسایەکی لەجۆری ئەوەی عیراق دەردەکەن سەبارەت بە (ریشەکێشکردنی بەعس) کە دواتر لەژێر گوشاردا گۆڕدرا بۆ یاسای (لێپێچینەوە و دادپەروەریی)؟
دیارە ئەگەر پەندیان لە عیراق وەرگرتبێت، هەندێک هەنگاو هەیە دەبێت دووبارەی نەکەنەوە، چونکە لاساییکردنەوەی عیراق، تووشی هەمان چارەنووسی عیراقیشیان دەکات وەک:
*(هەڵوەشاندنەوەی کۆی دامەزراوەکانی وەک پۆلیس و سوپا و دامەزراوە ئەمنییە خزمەتگوزارەکان)، بەڵام دەکرێت ئەو کەسە بڕیاربەدەستانەی تاوانبارن بە تاوانی جەنگ و کۆمەڵکوژی لەو دامەزراوانە دووربخرێنەوە و بەگوێرەی بەڵگەی سەلمێنەر بدرێنە دادگایەکی شەفاف.
*هەڵسەنگاندن بۆ ئەو بڕیارانە بکەن کە سوریای لە ناوخۆ و ئیقلیم و جیهاندا پەراوێز خستووە لە پێنج دەیەی رابردوودا و هەوڵی راستکردنەوەی رێڕەوەکە بدرێت.
*مادام لە رووکەشدا رژێمەکە لەسەر دەستی ئۆپۆزسیۆنی چەکداری وڵاتەکە رووخێنراوە و وەک عیراق ناچاری هاوپەیمانییەکی نێودەوڵەتیی زلهێزەکان نەبوون بۆ رووخاندنی، ئەوا دەکرێت رێگەش بە دەستوەردانی دەرەکی نەدەن و خۆیان بڕیار لە چارەنووسی خۆیان بدەن، بەڵام سوود لە ئامۆژگاری و ئەزموونە سەرکەوتووەکانی ئەو وڵاتانە وەربگرن کە مۆزایکەکەیان فرە پێکهاتەییە، تا هیچ وڵاتێک نەتوانێت ناکۆکییە ناوخۆییەکانیان وەک کارت لەدژیان بەکاربهێنێت، کێشەی کورد بەنموونە.
*دەبێت سوریای نوێ ئەو راستییە رەچاوبکات کە نەرم بێت لەگەڵ دراوسێکانیدا، بەڵام ئەویش گەمەی خۆی لەو نێوانەدا بکات، بۆنموونە ئەگەر بە هاندانی ئەملاو ئەولا و مەیلی میللیی سەکۆکانی سۆشیال میدیا بیەوێت گێچەڵ بە ئیسرائیل بکات، زیان بەخۆی دەگەیەنێت، چونکە دیارە ئیسرائیل خواستی (نیل تا فورات)ی نەشاردووەتەوە، بۆیە نە دەبێت سوریا گێچەڵی پێ بکات و نە دەشبێت بەبێ هیچ دەستکەوتێکی سیاسی و ئەمنیی بەرچاو سازشی بۆ بکات.
هەرچی تورکیاشە مەیلی گێڕانەوەی میراتی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانیی نەشاردووەتەوە، بۆیە نە دەبێت هیچ پێکهاتەیەکی هاوسنووری (بەتایبەتی کورد) گێچەڵی پێ بکەن و نە دەشبێت عەرەبە هاوسنوورەکانی سازشی بۆ بکەن بەمەبەستی بەدەستهێنانی زەویی زیاتر لەدەستی کورد، چونکە عەرەبەکان و کوردەکانیش زیان دەکەن.
