شیکاری... جێپێی تورکیا لە سوریای نوێدا

ئەو هەنگاوانەی تورکیا لەسوریا ناوێتی، نیگەرانیی ئیسرائیلی لێ کەوتۆتەوە، بەتایبەت کە ئەنقەرە لە یەکەم رۆژی رووخانی ئەسەدەوە کاردەکات بۆ فراوانکردنی پێگەی لە ناو خاکی سوریادا

سەردانەکەی ئەحمەد شەرع، سەرۆکی کاتی سوریا بۆ ئەنقەرە و کۆبوونەوەی لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆکی تورکیا، لە چوارچێوەیەکی زۆر هەستیاری ناوخۆیی و ناوچەییدا بوو، ناوەڕۆکی سەردانەکەش خۆی لە قەبارەی ئەو دۆسێیانە دەبینێتەوە کە پەیوەندی بە هەردوو وڵاتەوە هەیە، بەتایبەت هاریکاری سەربازیی و ئابووریی.
(هەسەدە) گرنگترین پرس
دۆسییەکانیش بریتین، لە سزاکانی سەر سوریا، ئاوەدانکردنەوە، پەنابەرانی سوریا لە تورکیا، ئاڵەنگاری ئەمنی، بەتایبەت پرسی پەیوەست بە هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) «کە تورکیا ئەمەی لە هەموو پرسەکانی تر لا گرنگترە»، جموجوڵەکانی داعش لە بیابانەکانی سوریا و هەوڵەکانی بۆ خۆڕێکخستنەوەی دوای رووخانی ئەسەد.
هەردوو لایەنی سوریا و تورکیا، بەوردی هەنگاو دەنێن بۆ هەماهەنگی نێوانیان، ئاستەنگە یاساییەکانی بەردەم سوریاش خۆی دەبینێتەوە لە سزا نێودەوڵەتییەکان، کە ئەمریکا نوێنەرایەتی دەکات کە لە میراتی رژێمی ئەسەد ماونەتەوە، هەروەها ئاستەنگە ئەمنییەکان کە حکومەتی کاتی سوریا لە هەرێمی باکووری رۆژهەڵاتی سوریا (رۆژئاوای کوردستان) دەیبینێتەوە. 
کاری لە پێشینەی حکومەتی کاتییش، بریتییە لە هەڵگرتنی سزا ئابوورییەکان لەسەر سوریا، بۆ ئەم مەبەستەش سوریای نوێ دەیەوێت سوود لە دوو رێگا وەربگرێت، یەکەمیان پەیوەندییە باشەکانی نێوان دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا و هاوتا تورکەکەی، هاوکات رۆڵی نێودەوڵەتی و ناوچەیی تورکیا لە کۆکردنەوەی هەڵوێستی وڵاتان لە نەتەوە یەکگرتووەکان، بۆ دەنگدان بۆ هەڵگرتنی سزاکانی سەر سوریا ئەگەر ئەم بەربەستە تێپەڕێنرێت، ئەوا هەردوو وڵات دەست دەکەن بە گفتوگۆکردن لەسەر پرسی ئاوەدانکردنەوە، کە تێیدا تورکیا دەیەوێت رۆڵێکی گەورە ببێت.
بوونی سەربازی و ئەمنی تورکیا لە سوریا
تورکیا 129 خاڵی سەربازی و ئەمنی لە ناوخۆی سوریادا هەیە، لە 2016 بە دەستپێکردنی ئۆپەراسیۆنی قەڵغانی فورات، ئەم بنکانە لە سەرانسەری ناوچەکانی باکوور و باکووری رۆژئاوای سوریا بڵاوبوونەتەوە.
تورکیا پێشتر هەوڵیداوە، بە شەرعیەتدان بەبوونی سەربازی خۆی، لە رێگەی هەوڵەکانی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ رژێمی سوریاو هەموارکردنەوەی رێککەوتننامەی ئەدەنە بەجۆرێک کە بوونی سەربازی لە سنووری 5 کیلۆمەتر بۆ 30 کم لە ناو خاکی سوریا زیاتر بێت، ئێستاش دەرفەت بۆ دیمەشق و ئەنقەرە رەخساوە بە دیدگایەکی هەمەلایەنەترەوە تاوتوێی هاوکارییە سەربازییەکان بکەن.
لەم چوارچێوەیەدا، ئەنقەرە هەوڵدەدات جارێکی دیکە ئامادەیی سەربازی خۆی لە سوریا جێگیر بکات، بە ئەنجامدانی رێککەوتنێکی هاوبەشی بەرگری، کە دەبێتە هۆی دووبارە جێگیرکردنەوەی سوپای تورکیا لە سوریا.
پێش سەردانەکەی شەرع بۆ تورکیا، ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، کە پلانی هەیە لەگەڵ تورکیادا گفتوگۆ بکات، لەسەر دامەزراندنی بنکەی بەرگری ئاسمانی لە ناوەڕاستی وڵاتەکەیدا بۆ پاراستنی ئاسمانی سوریا لەهەر چالاکییەکی دوژمنکارانە.
راپۆرتەکانی پێش سەردانەکەی شەرع بۆ ئەنقەرە، باسیان لەوە دەکرد، تورکیا بەنیازە دوو بنکەی سەربازی لە سوریا دابمەزرێنێت و 50 فڕۆکەی جەنگی ئێف 16 لە چوارچێوەی هاریکاری بەرگریدا جێگیر بکات لەو وڵاتە، بۆ ئەوەی وەک هێزێکی ئاسمانی کاتی بۆ سوریا خزمەت بکات تا ئەوکاتەی سوریا هێزە ئاسمانییەکەی بونیاد دەنێتەوە.
لەژێر رۆشنایی خواستی دیمەشق بۆ هەمەچەشنکردنی سەرچاوەکانی چەک بۆ سوپای سوریا و رازی نەبوون بە چەک و چۆڵی روسیا، پێدەچێت تورکیا کە لە بواری بەرهەمهێنانی سەربازیدا پێشکەوتووە، شوێنی گونجاوی خۆی لای حکومەتی کاتی سوریا بکاتەوە.
هەرچەندە هیچ رێککەوتنێک بە فەرمی رانەگەیەندراوە، بەڵام لێدوانەکانی ئەردۆغان دەرخەری رادەی ئەو لێکتێگەیشتنانەن کە لەنێوان هەردوولا روویانداوە، وەک لە کۆنگرە رۆژنامەوانییەکەدا رایگەیاند، “شەرعمان ئاگادارکردەوە کە تورکیا ئامادەیە هاوکاربێت لە شەڕی دژ بە چەکدارە کوردەکان و رێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامی، ئاماژەی بەوەشکرد، لە گفتوگۆکاندا دەستیان خستۆتە سەر هەنگاوەکانی داهاتوو بۆ روبەڕووبوونەوەی چەکدارەکانی باکووری رۆژئاوای سوریا».
هاوپەیمانی لەگەڵ ئەنقەرە
لەبەرامبەردا شەرع جەختی لەسەر پێویستی گۆڕینی پەیوەندی لەگەڵ تورکیا کردەوە بۆ هاوبەشییەکی ستراتیژیی قووڵ، ئەمەش ئاماژەیە بۆ خواستی دیمەشق بۆ دروستکردنی هاوپەیمانیی درێژخایەن لەگەڵ ئەنقەرەدا.
بوونی ژمارەیەکی زۆر لە پەنابەرانی سوریا لە تورکیا، بەشداری کردووە لە پتەوکردنی پەیوەندییە ئابوورییەکانی نێوان هەردوو وڵات، بەو پێیەی کرێکارانی سوریا رۆڵیان لە ئابووری تورکیا هەیەو زۆرێک لە سەرمایەدارە سوریەکانیش چوونەتە ناو بازاڕی کاری تورکیا و ئەو شارە پیشەسازییانەی کە حکومەتی کاتی لە باکووری سوریا بە هاوکاری تورکیا دایمەزراندووە.
بەڵام لەگەڵ رووخانی رژێمی ئەسەد و سەرەتای دامەزراندنی سەقامگیری ئەمنی و هەڵگرتنی گەمارۆکانی سەر سوریا، هاریکاری ئابووریی نێوان دیمەشق و ئەنقەرە دەتوانێت چەندین بوار لەخۆبگرێت، کە پاڵپشتیی چاکسازی ژێرخان و بووژانەوەی بەرهەمهێنان دەکات بۆ دابینکردنی خواستی بازاڕی ناوخۆ، تورکیا هەروەها لە رێگەی کۆمپانیا ناوخۆییەکانی بیناسازییەوە هەوڵدەدات بچێتە ناو پرۆسەی ئاوەدانکردنەوەوە.
سوریا گرنگی خۆی وەردەگرێتەوە
دوای رووخانی رژێمی ئەسەد، سوریا گرنگیی خۆی وەردەگرێتەوە، وەک رێگایەکی بازرگانی کە کەنداوی عەرەبی بە تورکیا و ئەوروپاوە دەبەستێتەوە، پێشبینیش دەکرێت قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان هەردوو وڵات زیاد بکات، لەگەڵ پێشبینی زیادبوونی هەناردەی تورکیا بۆ سوریا.
هەروەها پێشبینی دەکرێت، ئەنقەرە و دیمەشق رێککەوتنی کارەبایی نێوان سوریا و تورکیا کارابکەنەوە، بەڵام چەندین تەحەددا هەن کە رێگرن لەوەی ئەمە رووبدات، دیارترینیان لەناوچوونی بەربڵاوی ژێرخانی تۆڕەکانە لە سوریا.
لەگەڵ نەمانی رۆڵی ئێرانیش لە سوریا، روون دەبێتەوە کێبڕکێی ناوچەیی بۆ پڕکردنەوەی ئەو بۆشاییە لە گۆڕەپانی سوریا بەرەو هەڵکشان دەچێت، ئەمەش دەرگایەکی بەرفراوان دەکاتەوە بۆ ئەو پرسیارەی کێ ئەم بۆشاییە لە رووی سەربازییەوە پڕدەکاتەوە، لە کاتێکدا چاودێران ئاماژە بەوە دەکەن، تورکیا رەنگە براوەی پڕکردنەوەی ئەو بۆشاییەبێت لە سوریا.
ئەو هەنگاوانەی تورکیاش، نیگەرانی ئیسرائیلی لێ کەوتۆتەوە، کە لە یەکەم رۆژی رووخانی ئەسەدەوە کاردەکات بۆ فراوانکردنی پێگەی لە خاکی سوریادا، جگە لە بۆردومانکردنی دەیان شوێنی سەربازی سەر بە سوپای سوریا، رۆژنامەیەکی ئیسرائیلیش بڵاویکردەوە، رووخانی ئەسەد، نەخشەی پەیوەندییەکانی دەسەڵات لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەگۆڕێت، لەگەڵ گەڕانەوەی تورکیا وەک زلهێزێکی ناوچەیی کە رەنگە بچێتە ململانێی راستەوخۆوە لەگەڵ ئیسرائیل.
ڕۆژنامەی ئۆرشەلیم پۆستیش بڵاویکردۆتەوە، لیژنەیەکی حکومەتی ئیسرائیل راپۆرتێکی پێشکەش بە بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل کردووەو هۆشداری داوە لەمەترسی هاوپەیمانییەکی نوێ لە نێوان دیمەشق و ئەنقەرە.
ئیسرائیل هیچ هەڵوێستێکی فەرمی دەرنەبڕیوە
هەرچەندە ئیسرائیل هیچ هەڵوێستێکی فەرمی لەسەر زیادبوونی هەژموونی تورکیا لە سوریا دەرنابڕێت، بەڵام یاری بە «کۆدێکی هەستیار» دژ بە ئەنقەرە دەکات، کە ئەویش پشتیوانییە لە کورد لە باکوور و رۆژهەڵاتی سوریا.
هەرچەندە ئەگەری دروستبوونی ناکۆکی نێوان تورکیا و ئیسرائیل لە سوریا بەدوور دەزانرێت، بەڵام تورکیا نایەوێت بەرەیەک لەگەڵ ئیدارەی نوێی ئەمریکا بکاتەوە، بە پێچەوانەوە دەیەوێت کەناڵەکانی هاوکاری و هەماهەنگی بکاتەوە، بەتایبەتی لە دۆسیەی سوریادا.
سەرەڕای ئەمە هێشتا ئیسرائیل نیگەرانە لە هەر هەنگاوێکی سەربازیی تورکیا لە سوریا و فراوانبوونی هەژموونی لەو وڵاتە، هەوڵەکانی تورکیاش لە سوریا بە هەماهەنگی لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی بەڕێوەدەچێت و ئەمەش بەڵگەیەکی روونە تورکیا نایەوێت ئەو وڵاتانە توڕە بکات، سەبارەت بە دەستوەردانەکانی لە سوریادا.