پ.ی.د. عومەر عەلی ئەحمەد*
یەکێک لە رەگەزە گرنگەکانى سەقامگیریی کۆمەڵ و بەرقەرارکردنى ئاسایشی کۆمەڵایەتى، چەسپاندنى دادپەروەریی کۆمەڵایەتییە، دەرفەتى یەکسان بڕەخسێت بۆ هەمووان لەسەرجەم بوارەکانى خوێندن، تەندروستى، کار، ئازادیی و هەوڵدان بۆ دەستەبەرکردنی مافی تاک و گروپەکان لە کۆمەڵگەدا، جیا لەوەش دادپەروەری دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی نایەکسانی و دڵنیابوون لەوەی کە هەموو کەسێک دەرفەتی گەشەکردنی هەبێت. هەروەک چۆن ناتوانرێت وێناى کۆمەڵگەیەکى پێشکەوتوو و ئارام بکرێت گەر دادپەروەریى کۆمەڵایەتى تێدا نەبێت، ئاواش بوونى کۆمەڵگەیەکى دادپەروەر بە بێ بوونى ئاسایش و ئارامی کۆمەڵایەتى مەحاڵە، هەربۆیە ئەم دووانە پێکەوە بنەماى کۆمەڵگەیەکى زیندوو و سەردەمیانەن، هەروەها زۆرێک لە وڵاتان و کۆمەڵگەکان هەوڵی بەدەستهێنانییان دەدەن بۆ دەستەبەرکردنی خۆشگوزەرانی تاکەکانیان و دابینکردنی ژیانێکی شایستە بۆ هەمووان.
دەروونناسى کۆمەڵایەتی جۆن ستایسی ئادەمز لە تیۆرەکەیدا(تیۆرى دادپەروەریى و یەکسانى)، باس لە رەوایی و هاوسەنگى دەکات لە ژینگەی کارکردندا. ئامانجی تیۆرییەکە ئەوەیە کە چۆن هاوسەنگی نێوان هەوڵەکانى تاک و ئەو پاداشتانەی کە وەریدەگرێت کاریگەریی دەبێت لەسەر پاڵنەر و ئەدای کارکردن و رەفتاری کارمەند لە شوێنی کارکردنیدا. تیۆری دادپەروەریی ئادەمز گرنگییەکی زۆری هەیە، نەک تەنها بەهۆی پەیوەندییەکەی بە رەزامەندیی و ئەدای کارمەندەکانەوە، بەڵکو بەهۆی رۆڵی لە پێشخستنی چەمکەکانی رەوایی و دادپەروەرییەوە. ئەوەى ئادەمز دەیەوێت پێمان بڵێت ئەوەیە، کە کارمەندێک کاتێک کۆششەکانى خۆی و دەسکەوتەکانى بەراورد دەکات بە کۆشش و دەسکەوتەکانى کارمەندێکى دیکە و نادادپەروەریی و ناڕەوایی تێدا دەبینێت ئیدى لێرەوە هەستکردن بە چەوساندنەوە و نایەکسانى تێدا گەشە دەکات، هاوکات بە بڕواى ئادەمز تاک هەست بە رەزامەندیی دەروونی و پاڵنەر دەکات، کاتێک هەوڵ و قوربانیدانی هاوسەنگ بێت لەگەڵ ئەو پاداشتەى کە وەریدەگرێت و پێچەوانەکەشی ڕاستە.
کاتێک دادپەروەریی کۆمەڵایەتی بەدەست دێت، تاکەکان هەست بە رەوایی و یەکسانی بکەن، ئەمەش دەبێتە هۆی دروستکردن و پتەوکردنى پردى متمانە لەنێوان دەوڵەت و هاونیشتمانییدا، هاوکات کەشێکی سەقامگیر و تەندروست و گونجاو دروست دەکات، کە توندوتیژیی و تاوانکاریی کەم دەبێتەوە و هاوکاریی نێوان ئەندامانی کۆمەڵگە زیاتر دەبێت و پێکەوە ژیانى ئاشتیانە، دێتە گۆڕێ. بەم شێوەیە دادپەروەریی کۆمەڵایەتی دەبێتە بناغەیەکی بەهێز بۆ گەیشتن بە ئاسایشی کۆمەڵایەتی.
ئەو کۆمەڵگەیانەى دادپەروەریی کۆمەڵایەتییان تێدا جێبەجێکراوە، رواڵەتەکانى دادپەروەرییان تێدایە وەک: دابەشکردنی دادپەروەرانەی سەرچاوەکان و دابینکردنی هەلی کار، نیشتەجێبوون، پەروەردە و خزمەتگوزاریی تەندروستی بۆ هەمووان. هاوکات دڵنیابوونەوە لەوەی کە هەموو تاکێک لە کۆمەڵگەدا بەبێ گوێدانە رەچەڵەک و رەگەز و ئایین، هەمان ماف و ئەرکی هەیە و لەبەردەم یاسادا یەکسانە. جگە لەوەى لە رێگەی بەرنامەکانی دووبارە دابەشکردنەوەی سامانەوە، وەک باجدان، هاودەنگی کۆمەڵایەتی و هاوکاریکردنی هەژاران، وایکردووە هەژارى کەمبێتەوە. ئەمە سەرەڕاى ئەوەى هاندانى بەردەوام بۆ هاووڵاتییان هەیە، تاوەکو بتوانن بەشداربن لە لە بڕیاردان و چالاک بن و رۆڵیان لە کۆمەڵگەدا هەبێت.
کاتێک دادپەروەریی کۆمەڵایەتی بەدەست دێت، تاکەکان هەست بە رەوایی و یەکسانی بکەن، ئەمەش دەبێتە هۆی دروستکردن و پتەوکردنى پردى متمانە لەنێوان دەوڵەت و هاونیشتمانییدا
کەواتە بۆ بونیادنانى کۆمەڵگەیەکى ئارام و دادپەروەر، ئەوا پێویستە هەلی یەکسان بڕەخسێت بۆ هەموو تاکەکان و دەرفەتی یەکسانیان هەبێت لە بواری پەروەردە و تەندروستی و دامەزراندن، بەبێ گوێدانە پێشینەی کۆمەڵایەتی یان ئابووری. جیا لەوەش دەوڵەت پێویستە بەرنامەی پشتیوانی بۆ زۆرترین گروپ دابین بکات، وەک ئاسایشی کۆمەڵایەتی، چاودێریی تەندروستی بێبەرامبەر و نیشتەجێکردنی کۆمەڵایەتی. لە هەمانکاتدا کاربکرێت بۆ سەروەربوونى یاسا، چونکە یاساکان دەبێت دادپەروەرانەبن و بەبێ جیاوازی بۆ هەمووان جێبەجێ بکرێن، ئەمەش متمانەی هاووڵاتیان بە سیستەمی دادوەریی بەرز دەکاتەوە. هەموو ئەمانە بکرێت تاوەکو گروپە پەراوێزخراوەکان هەست بە دڵنیایی بکەن، کە دەوڵەت پێویستە دڵنیاببێتەوە لە بەشداریی چالاکانەیان لە کۆمەڵگەدا.
*مامۆستا لە بەشی کۆمەڵناسی
