ئا: كوردەوان محەمەد سەعید
یەكێك لە تایبەتمەندیی دیكتاتۆرەكان كۆكردنەوەی پارە و سەروەت و سامانە، لەگەڵ رووخانی هەر دیكتاتۆرێكیشدا هەمان دیمەن دووبارە دەبێتەوە، ئەویش هەڵاتنیانە بە پارەیەكی زۆرەوە، ئەوان لەبەر ئەوەی پێشبینی دەكەن گەلەكەی خۆیان لێیان هەڵگەڕێتەوە و رۆژێك دێت ناچار دەبن كورسی و دەسەڵات و وڵات جێبهێڵن، پێش خۆیان پارە و سامانەكەیان رەوانە دەكەن، هەڵبەت لەم رۆژگارەدا ئەو پارە بەڕێكردنە بە واتای ئەوە دێت كە پارە و قەواڵە و زێڕ و زیوەكانیان لە بانكەكانی جیهاندا دادەنێن، دیكتاتۆرەكەی سوریاش، واتە بەشار ئەسەد، لەو سیناریۆیە بەدەر نییە.
حكومەتی سویسرا بەم دوییانە قەبارەی پارە و قەواڵەكانی رژێمەكەی بەشار ئەسەدی لە بانكی سویسرادا ئاشكراكرد، كە كۆی گشتیی نزیكەی 112 ملیۆن دۆلارە، بەڵام زۆربەی ئەو پارەیە لەم ساڵانەی دواییدا بەهۆی سزاكانی سەر رژێمی سوریاوە بلۆككراوە.
تەنیا سویسرا بڕی پارەكەی راگەیاندووە
بلۆككردنی پارەی رژێمەكەی ئەسەد لە بانكەكانی سویسرا، بە تایبەتی لەو كاتەوە دەستی پێكرد، سویسرا ئەو سزایانەی قبووڵكرد، كە یەكێتیی ئەوروپا لە 2011وە سەپاندبووی بەسەر سوریادا، بەهۆی رەفتاری سەركوتگەرانەی رژێمی سوریاوە بەرامبەر بە خۆپیشاندەرانی مەدەنی وڵاتەكەی خۆی، كە داوای گۆڕینی رژێمیان دەكرد.
لەو كاتەوە سزاكانی سەر رژێمی سوریا لەلایەن زۆر وڵاتەوە پەسەند كرا، وەك ئەمریكا، وڵاتانی یەكێتیی ئەوروپا و چەندین وڵاتی دیكەش، سزاكەش بلۆككردنی پارە و قەواڵەكانی بەشار ئەسەد و ئەو كەسانەش دەگرێتەوە كە نزیكن لە خودی بەشارەوە، بەڵام جگە لە سویسرا، تا ئێستا هیچ وڵاتێكی دیكە بە تەواوی بڕی پارەی بلۆككراوی رژێمەكەی ئەسەدی بڵاو نەكردۆتەوە، لەبەر ئەوەی هەموو ئەو سامانە دابەشكراوە بەسەر چەندین ژمارە حسابی بانكیی و وەبەرهێنانی جیاجیا و پرۆژەی جۆراوجۆر و چالاكیی بازرگانیدا.
120 دەزگا و كەسایەتیی گرتۆتەوە
هەرچەندە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە ساڵی 2022دا راپۆرتێكی بڵاوكردەوە و تیایدا ئاماژەی بەوەكردووە، كە كۆی گشتیی سامانەكەی بەشار ئەسەد لە نێوان ملیارێك بۆ دوو ملیار دۆلاردایە، بەڵام سەرچاوەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن، ئەو راپۆرتە زۆر ورد و راست و دروست نییە، چونكە رەنگە دیكتاتۆری هەڵاتوو زۆر ئەكاونت و پرۆژەی دیكەی هەبێت كە بە ناوی جیاجیاوەن و بە ئاسانی خاوەندارییەكەیان نادۆزرێتەوە. ساڵی 2020یش راپۆرتێكی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، كە كۆی پارەی بلۆككراوی سوریا 35 ملیۆن دۆلارە.
ساڵی 2011 یەكێتیی ئەوروپاش سزای خستە سەر رژێمی سوریا و بڕیاریدا پارە و قەواڵەكانی ئەو رژێمە لە ئەوروپا بلۆك بكرێت، بڕیارەكەی یەكێتیی ئەوروپا بلۆككردنی پارە و قەواڵەی 120 كەسایەتی و دامەزراوەی سوری لەخۆگرتبوو، بە خودی بەشار ئەسەد و بانكی ناوەندیی سوریاشەوە. دواتر چەند وڵاتێكی دیكە چوونە پاڵ هەڵوێستەكەی ئەمریكا و یەكێتیی ئەوروپا، لەوانە: كەنەدا، سویسرا، ئوسترالیا، بەریتانیا، توركیا و ئەوانیش پارە و قەواڵەكانی سەرانی رژێمەكەی سوریایان بلۆككرد.
ئابووریی سوریا تا ساڵی 2016 بەهۆی سزاكان و شەڕ و نائارامییەوە 226 ملیار دۆلار زیانی بەركەوتووە، ئەو ژمارەیەش چوار هێندەی تێكڕای بەرهەمی ناوخۆیی سوریایە لە ساڵێكدا
كەی وەریدەگرنەوە؟
ئێستا كە دیكتاتۆر هەڵاتووە و وڵاتەكەی رادەستی پشێوییەكی ئایندەنادیار كردووە، دوو پرسیاری سەرەكی هەن، كە خەڵكی سوریا بە دوای وەڵامەكەیاندا دەگەڕێن، پرسیاری یەكەم ئەوەیە: داخۆ قەبارەی راستەقینەی سەروەت و سامانی ئەسەد و بنەماڵەكەی چەندە بێت و پرسیاری دووەمیش ئەوەیە: خەڵكی سوریا كەی و چۆن دەتوانن پارە بلۆككراوەكان وەربگرنەوە؟
رەنگە وەڵامی پرسیاری یەكەم هەروا ئاسان نەبێت، بەڵام وەڵامی پرسیاری دووەم پەیوەستە بە بارودۆخی سیاسی سوریاوە و كاتێك دەتوانرێت پارە بلۆككراوەكان وەربگیرێتەوە، كە ئەو وڵاتە ئارامیی بە خۆیەوە ببینێت و دەسەڵاتێكی دیموكراسی بێتە ئاراوە، ئەو كات سوریا بە رەسمی دەتوانێ داواكاریی پێشكەش بكات بۆ وەرگرتنەوەی پارە بلۆككراوەكانی.
قەدەغەكردنی فرۆشتنی نەوت
تا ئێرە باسكردن لە سزا سەپێنراوەكانی سەر سوریا، پەیوەندیی بە بلۆككردنی پارە و قەواڵەكانی دیكتاتۆر و رژێمەكەیەوە هەبوو، بەڵام سزاكانی سەر سوریا، تەنیا پەیوەست نییە بە بلۆككردنی پارەوە، بەڵكو سزاكان زۆربەی سێكتەرە ئابوورییەكانی سوریای گرتۆتەوە و گوشارێكی زۆری لەسەر ئەو وڵاتە دروستكردووە، جگە لەو وڵاتانەی باسكران، كە سزایان خستۆتە سەر سوریا، نەتەوە یەكگرتووەكانیش سوریای سزا داوە، سزاكانیش قەدەغەكردنی فرۆشتنی نەوت و بلۆككردنی پارە و قەواڵە و قەدەغەكردنی بازرگانی لەگەڵ كۆمپانیاكانی سوریا، تەنانەت كەمكردنەوەی یارمەتییە نێودەوڵەتییەكانیش بۆ ئەو وڵاتە دەگرێتەوە.
محەمەد غازی ئەلجەلالی سەرۆك وەزیرانی كاربەڕێكەر لە بارەی ئەو سزایانەوە دەڵێ: سزاكان كاریگەریی گەورەیان هەبووە لەسەر ئابووریی سوریا، خەڵكی سوریاش بەهۆی ئەو سزایانەوە نەهامەتی زۆریان چەشتووە.
زیانەكانی ئەو سزایانە چین؟
راپۆرتێكی بانكی نێودەوڵەتیش ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، كە ئابووریی سوریا تا ساڵی 2016 بەهۆی سزاكان و شەڕ و نائارامییەوە 226 ملیار دۆلار زیانی بەركەوتووە، ئەو ژمارەیەش چوار هێندەی تێكڕای بەرهەمی ناوخۆیی سوریایە لە ساڵێكدا، رەنگدانەوەی سزاكانیش لەسەر ژیان و گوزەرانی خەڵكی سوریا، لە دابەزینی بەهای لیرەی سوری و بەرزبوونەوەی بەردەوامی هەڵاوساندا بە روونی دەردەكەوێت، بە جۆرێك لەم دواییانەدا رێژەی هەڵاوسان لە سوریا %90ی تێپەڕاند و هەر ئەو دۆخەش وایكردبوو، كە زیاتر لە %25ی دانیشتوانی سوریا لە ژێر هێڵی هەژارییەوە بن.
ئێستاش كە رژێم رووخاوە و دیكتاتۆر هەڵاتووە، رەنگە تروسكەی هیوایەك بگەڕێتەوە بۆ خەڵكی سوریا، بە تایبەتی كە لە ئێستاوە قسە لەسەر پێداچوونەوە و لابردنی سزاكانی سەر سوریا دەكرێت، كۆمكاری وڵاتانی عەرەبی لە هەنگاوی یەكەمدا داوای لە سەرجەم وڵات و لایەنە پەیوەندیدارەكان كرد، لەم دۆخە راگوزەرەدا پشتیوانیی لە گەلی سوریا بكەن و سزاكانی سەر ئەو وڵاتە هەڵگرن بۆ ئەوەی ئاسۆیەكی نوێ بە رووی سوریادا بكرێتەوە.
تروسكەی هیوا
كۆمپانیای فیچ سۆلیشنز-ی تایبەت بە پۆلێنی متمانەی ئابووریی وڵاتان، لە بارەی سزاكانی سەر سوریاوە رایگەیاند: رەنگە مەسەلەی دووبارە بنیاتنانەوەی سوریا وا لە ئەمریكا بكات بە سزاكانی سەر سوریادا بچێتەوە، چونكە لە پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەدا كۆمپانیا خۆرئاواییەكان رۆڵی بەرچاویان دەبێت، هەرچەندە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی تازە هەڵبژێردراوی ئەمریكا خۆی لە رووداوەكانی ئەم دواییەی سوریا بەدوور گرتووە، بەڵام وەك خاوەنكارێكی گەورەی ئەمریكا، گرنگی بە پرۆسەی ئاوەدانكردنەوە و وەبەرهێنان لەو بوارەدا دەدات، چونكە دەزانێت دەستپێكردنی پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەی سوریا بازاڕێكی باش دەبێت بۆ سەرجەم كۆمپانیاكانی ئەمریكا.
سەرچاوە: 7al.net
