پرۆفیسۆری یەكەم د. جەزا تۆفیق تالیب
سەرجەم لایەنەكانی پەیوەندیدار بە جەنگی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵڵای لوبنانی، باس لە پرۆسەی ئاگربەست و گفتوگۆ دەكەن، بەمەبەستی راوەستاندنی جەنگەكە و هێوركردنەوەی دۆخی سەربازی و سیاسیی ناوچەكە، لەم دیدەوە وڵاتانی وەك ئەمریكا و فەرەنسا و یەكێتی ئەوروپا و تەنانەت هەردوو دەوڵەتمەداری لوبنانی (نەبی بەڕی و نەجیب میقاتیش) لەگەڵ ئەوەدان دەستبەجێ ئاگری جەنگ خامۆش بكرێتەوە و سەرجەم لایەنەكان بگەڕێنەوە سەر مێزی گفتوگۆ و ئاشتی بەرقەرار بكرێت، لەم كاتەشدا ئەو دوو دەوڵەتمەدارە لوبنانییە و ئەوروپیەكانیش جەخت لەسەر جێبەجێكردنی بڕیاری (1701)ی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دەكەنەوە، كە لە 11ی ئابی 2006 دا دەرچووە، بەمەبەستی كۆتاییهێنان بە جەنگی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵڵا، كە ماوەی 34 رۆژی خایاند و باشووری لوبنان گۆڕەپانی جەنگەكە بوو.
بڕیاری 1701ی ئەنجوومەنی ئاسایش
بەمەبەستی كۆتاییهێنان بە جەنگی تەمووزی نێوان حزبوڵڵای لوبنانی و ئیسرائیل كە لە 12ی تەمووزی 2006دا هەڵگیرسا و لە دەرئەنجامدا لوبنان زیانێكی گەورەی گیانی و ماڵی لێكەوت و لە 11ی ئابی 2006دا ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بڕیاری ژمارە 1701ی لەبارەی راوەستانی ئەو جەنگەوە دەركرد، كە چەند بڕگەیەكی گرنگی لەخۆدەگرت لەوانەش:
1. دەستبەجێ راوەستاندنی جەنگ لە نێوان حزبوڵڵا و ئیسرائیلدا.
2. پێویستە هێزی سوپای لوبنان و هێزی (یونیفیل)ی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان لە باشووری لوبناندا بڵاوە پێبكەن، هەروەها پێویستە هێزەكانی سوپای ئیسرائیلیش لە باشووری لوبنان بكشێتەوە و بچێتەوە ئەودیو سنوور.
3. پێویستە سوپای لوبنانی باڵادەست بێت و ركێفی بەسەر خاكی لوبناندا هەبێت.
4. بڕیارەكە داوا دەكات كە ئیسرائیل و لوبنان رێز لە هێڵی شین بگرن، كە مەبەست لێی سنووری نێودەوڵەتیی نێوان هەردوو وڵاتە.
5. كاركردن لەپێناو زامنكردنی ئاسایش و سەرهەڵنەدانەوەی جەنگ و كار بكرێت كە ئەو ناوچەیەی دەكەوێتە نێوان هێڵی شین، واتە سنووری نێودەوڵەتی و (رووباری لیتانیدا) لەنێو لوبناندا چۆڵ بكرێت لە هەموو جۆرە چەكدار و چەك و تەقەمەنییەك، پێویستە تەنیا هێزی حكومەتی لوبنانی و هێزی نەتەوە یەكگرتووەكان لەخۆ بگرێت.
بڕگەكانی بڕیاری 1701 زۆرن، بەڵام ئەوەی كە جێگەی بایەخە و ئێستا گەلێك لێدوانی لەبارەوە دەدرێت خاڵی پێنجەمە، كە ئێمە لێرەدا باسی لێوە دەكەین، ئەوەی كە پەیوەستە بە ناوچەی نێوان سنووری نێودەوڵەتی و رووباری لیتانی لەنێو خاكی لوبناندا.
رووباری لیتانی
رووباری لیتانی لە (گوندی عەلیق)ی باشووری رۆژئاوای شاری بەعلەبەكەوە سەرچاوە دەگرێت و بەرەو باشووری لوبنان درێژدەبێتەوە بە دەریاچەی (قەرعوندا) تێدەپەڕێت، پاشان بەرەو رۆژئاوا هەڵدەگەڕێت و لە نزیك شارۆچكەی (ئەلقاسمیە)ەوە دەڕژێتە دەریای ناوەڕاست، بڕوانەی نەخشەی ژمارە (1)، ئەم رووبارە خزمەتی نزیكەی 800 هەزار كەس دەكات، كە دەكاتە نزیكەی پێنج یەكی دانیشتوانی لوبنان، لە باشووری رووباری لیتانیدا نزیكەی 200 هەزار كەس دەژین، كە%75 یان شیعەن و %25یشیان سوننە و دروز و كرستیانن و رووبەری باشووری رووباری لیتانی بە (850كم2) مەزەندە دەكرێت و ئیسرائیل پێداگری لەسەر كشانەوەی چەكدارەكانی حزبوڵڵا دەكات بۆ ئەودیوی رووباری لیتانی، واتە بۆ باكووری رووبارەكە بەمەبەستی كەمكردنەوەی هەڕەشە و مەترسییەكانی رۆكێتەكانی حزبوڵڵا لەسەر نشینگە جووەكانی باكووری ئیسرائیل.
باشووری لوبنان بە گشتی و باشووری رووباری لیتانی وەك قوڵاییەكی جیۆستراتیژی وایە بۆ هێزەكانی حزبوڵڵا و دەتوانێت باكووری ئیسرائیل بە بەردەوامی بخاتە مەترسییەوە و ئەم پێگە جوگرافییە بۆ حزبوڵڵا وەك عەمبارێكی ستراتیژی سەیر دەكرێت، بەو پێیەی چەندین دامەزراوە و ژێرخانی سەربازی و ئابووری و ستراتیژی لەخۆدەگرێت و ئەوەی جێگەی تێڕامانە بڕیاری ژمارە 1701ی ساڵی 2006 كە ئێستا داوادەكرێت جێبەجێ بكرێت، جەخت لەسەر چۆڵكردنی باشووری رووباری لیتانی دەكاتەوە لە هەموو جۆرە چەكدار و چەك و تەقەمەنییەك، جگە لە هێزی سوپای لوبنانی و هێزی یونیفیلی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان، بەڵام ئاگربەست و جێبەجێكردنی بڕیاری 1701 لەسەر ئامادەیی حزبوڵڵا دەوەستێت، كە ئایا ویستی جێبەجێكردنی ئەم بڕیارەی هەیە.
*پسپۆڕی جیۆسیاسی و ئاسایشی نەتەوەیی
