لە بەهاری ساڵی 1988دا، شارێکی ئارام لە کوردستان، چیرۆکێکی تاڵی بە خۆوە بینی، کە مێژووی مرۆڤایەتی بە خوێن تۆماری کرد، لەو رۆژە رەشەدا، ئاسمانی شارێکی بێتاوان بوو بە قەفەسی مەرگێکی بێدەنگ، کە تێیدا فڕۆکە سەربازییەکانی رژێمی بەعسی سەدامی ژەهر و مەرگیان بەسەر ئەو شارە بێ دیفاعەدا باراند و تاوانێکیان ئەنجامدا کە برینەکەی هەرگیز ساڕێژ نابێت.
کاتێک ئاسمان پڕ بوو لە ژەهر
ئەو رۆژە، رۆژێکی ژەهراوی بوو بۆ شارەکە، بۆمبی کیمیاوی هەزاران کەسی لە ساتێکدا کوشت و هەزارانی تریشی بە برینداری هێشتەوە.
«ئاسمان بۆنی سێوی لێ دەهات، دواتر ئەو بۆنە بوو بە مەرگ...»، ئەمە گێڕانەوەی یەکێکە لە دەربازبووەکانی ئەو رۆژە بوو، گازە ژەهراوییەکان تراژیدیایەکیان دروستکرد، کە میللەتی کورد هیچ کاتێکێک لە بیری ناکات.
لەو رۆژەدا، منداڵان لە قوتابخانەکان، دایکان لە ماڵەکان و بە ساڵاچووان لە شوێنی حەوانەوەیان بوون، کاتێک لە ناکاو هەموو شتێک گۆڕا... چاوەکان سووتان، هەناسەکان بڕان، جەستەکان هەڵوەرین، خێزانەکان دەستیان لە دەستی یەکتردا بوو بۆ رزگار بوون، بەڵام مەرگ خێراتر بوو. لەوان
ژان و ئازاری بێ کۆتایی
ئەمڕۆ، دوای تێپەڕبوونی چەندین دەیە، بەسەر ئەو کارەساتەدا هێشتا ئازارەکەی بەردەوامە، نەوەکانی قوربانیان:
- لەگەڵ نەخۆشی درێژخایەنی سییەکان و کۆئەندامی هەناسە دەژین.
- لەگەڵ شێرپەنجەی جۆراوجۆر.
- لەگەڵ گۆڕانی جینەتیکی کە دەبێتە هۆی لەدایکبوونی منداڵان بە ناتەواوی.
- لەگەڵ برینی دەروونی قووڵ و ترۆمای کۆمەڵایەتی.
«ئێمە تەنها جەستە بێگیانەکانمان نەژمارد، بەڵکو رۆژانە قوربانیی نوێ دەژمێرین، ئەوانەی کە نەخۆشی درێژخایەن دەیانکوژێت یان ئەوانەی کە بە ناقوستانی لە دایک دەبن،» یەکێک لە پزیشکە شارەزاکانی کاریگەرییە درێژخایەنەکانی چەکی کیمیاوی وای دەگێڕێتەوە.
لە روانگەی یاسایی و نێودەوڵەتییەوە
ئەم رووداوە دڵتەزێنە بووە بە هێمایەک بۆ:
- یەکەمین بەکارهێنانی سیستماتیکی چەکی کیمیاوی دژ بە دانیشتوانی مەدەنی لە مێژووی هاوچەرخدا.
- کەموکورتی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی لە بەرپەرچدانەوەی جینۆسایدی گەلان.
- مەترسی بەکارهێنانی چەکی کۆمەڵکوژ دژی خەڵکانی بێ پشت و پەنا.
گەرچی دادگای تاوانکاری لە عیراق ئەم رووداوەی بە جینۆساید ناساند، بەڵام کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و رێکخراوە جیهانییەکان، هێشتا بە تەواوی وەک جینۆساید دانیان پێدا نەناوە.
گۆڕانکارییەکان لە ئاستی نێودەوڵەتیدا
ئەم کارەساتە گۆڕانکاری بنەڕەتی لە چەند بوارێکدا دروست کرد:
1- سەرنجی جیهانی بۆ لای دۆزی کورد راکێشا.
2 -کاریگەریی لەسەر بەهێزکردنی پەیماننامەی قەدەغەکردنی چەکی کیمیاوی هەبوو.
3 -بووە بەشێک لە داوای یاسایی دژی رژێمی پێشووی عیراق.
4- یارمەتیدەر بوو بۆ ناساندنی ناوچەی دژە فڕین لە کوردستان.
دەرس و پەند لە کارەساتەکەوە
ئەم رووداوە تا ئەمڕۆش چەندین وانەی گرنگمان فێر دەکات:
- پێویستی قەدەغەکردنی تەواوی چەکی کۆمەڵکوژ.
- دەبێت سیستەمی نێودەوڵەتی رێکارێکی خێراتری هەبێت بۆ وەڵامدانەوەی جینۆساید.
- قوربانیانی چەکی کیمیاوی پێویستیان بە چاودێری تایبەتی پزیشکی و دەروونی هەیە.
- بێدەنگی بەرامبەر ستەم و تاوان دەبێتە هۆی دووبارەبوونەوەی.
ئایندە چی دەبێت؟
لە یادی ئەم کارەساتەدا، چاوەڕوان دەکرێت:
- هەوڵەکان چڕتر بکرێنەوە بۆ ناساندنی رووداوەکە، وەک جینۆساید، لە ئاستی نێودەوڵەتیدا.
- توێژینەوەی زانستی زیاتر لەسەر کاریگەرییە جینیتیکییە درێژخایەنەکان بکرێت.
- داوای قەرەبووکردنەوە لەو کۆمپانیایانە بکرێت، کە کەرەستە و پێداویستی کیمیاوییان دابین کردووە.
- هەڵەبجە ببێتە ناوەندێکی نێودەوڵەتی بۆ توێژینەوە لە بواری قەدەغەکردنی چەکی کیمیاوی.
پەیامی کۆتایی
ئەو شارە برینداره، بەردەوام هاوار دەکات: «من هێشتا زیندووم!»، هەڵەبجە بۆتە هێمای بەرخۆدان و بووژانەوە، سەرەڕای ئازاری قووڵ، خەڵکەکەی گەڕاونەتەوە، ژیان بەردەوامە و هەوڵی بوونیاتنانەوە دەدەن، بەڵام برینەکان، ژانەکان و یادەوەرییە تاڵەکان بە ئاسانی ناسڕێنەوە.
لە کۆتاییدا، ئەم کارەساتە تەنها رووداوێک نییە لە مێژوودا، بەڵکو برینێکی کراوەیە، کە پێمان دەڵێت، مرۆڤایەتی هێشتا رێگایەکی دوور و درێژی لە پێشە، تاکو پابەند بێت بە بەها مرۆییەکان، ناوی ئەو شارە دەبێت ببێتە هاندەرێک بۆ بەرگری کردن لە مافی ژیانی هەموو مرۆڤێک، بێ جیاوازی نەتەوە، ئایین یان رەچەڵەک.
کار بۆ بەجینۆسایدناساندنی کیمیابارانی هەڵەبجە بکرێت
