بــاڵـیـۆزی دەنــگــی نـەتـەوە بـنـدەستەکــان

خـــــەمێكــــی كـــوردانــە بــۆ دەنـگـی ئــەمـریكــا

رۆژگارێكی درێژ كورد بۆ گەیاندنی پەیام و دەنگ و سەداكەی، بۆ هێشتنەوەی رایەڵ و پەیوەندیی لەگەڵ دونیا، بۆ مانەوەی لەناو جوگرافیای بیستن، چاوێكی لەسەر ئەوە بوو، بە هەواڵێكیش بێت لە رادیۆی مۆنتیكارلۆ، یان دەنگی لەندەن و ئەمریكا سەدای بیستراو بێت، ئەو سەردەمە ناوهێنانی كورد دەستكەوت و سەروەری بوو، چونكە تاكە وێستگەی گەیاندنی پەیام و تاقانەی ئامرازە كۆنباوەكانی راگەیاندن، كە خەم و ئازارەکانی نەتەوەی كورد بگوازنەوە، هەر رادیۆ و لەناو ئێزگەكانیش تەنها ئەو چەندە بن، كە لە پەنجەكانی دەست زیاتر نەبوون. جارێكیش نووسەرێكی عەرەب، كە ساڵانێكی زۆر لە رادیۆی بی بی سی كاری دەكرد و دۆستی سەرۆك مام جەلال بوو، نوسیبووی كەس هێندەی مام جەلال، لە بایەخی میدیای بیستراوی ئەو رۆژگارە تێنەدەگەیشت، كە بڵاوكردنەوەی چالاكیەكی پێشمەرگە، بەیانكردنی تاوانێكی بەعس، لێدوانی سەركردەیەكی كورد ترۆپكی شانازی و ئاماژەیەكی بەهێزی دەنگ و سەدای پرسی كورد بوو لە ناوەندەكانی دروستكردنی بڕیار لە جیهاندا.

بۆچی دەنگی ئەمریکا گرنگ بوو
بۆ ئەو سەردەم و رۆژگارە، بوون و بەردەوامی ئەو ئێزگانە، بەتایبەت دەنگی ئەمریكا بۆ كورد گرنگ بوو، چونكە رایەڵی گواستنەوەی خەمەكانی نەتەوەیەك بوو لە جوگرافیایەكی بچووكەوە بۆ پانتاییەكی فراوان لە بیستن، لەو رێگەیەوە هاووڵاتیانی كورد لە هەر شوێنێك بووبن گوێبیستی پەیامەکانی تایبەت بە دۆزی کورد دەبوون، بیسەری پەیام و گوتاری بزووتنەوەی كوردی دەبوون.  ئەو سەردەمە رادیۆ نێودەوڵەتییەكان بۆ گەلی کورد لەوە تێپەڕیبوون تەنها ئامرازێكی گەیاندنی هەواڵ و زانیاریی و رووماڵ بن، بەڵكو ببوونە وێستگەیەكی گرنگی نەتەوە بندەستەكان و زمانحاڵی ناڕاستەوخۆی شۆڕشی گەلانی ژێردەست، كورد و بزووتنەوە سیاسییەكەشی خۆیان لەناو ئەو هاوكێشەیەدا دەبینیەوە و بەردەوام بۆ ئەوە دەجەنگان، لە رێگەی ئەو رادێو و ئێزگانەوە دەنگیان بیستراو بێت.
بە درێژایی ئەو سەردەمە دەنگی ئەمریكا لەچەند رەهەندێكەوە بۆ كورد گرنگ بووە، بەشێكی لەبەرئەوەی كە نوێنەرایەتی ناو و ناوبانگی گەورەترین دەوڵەتی جیهانی كردووە و پارەداركردن و سپۆنسەری لەلایەن دامەزراوە فەرمییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە بووە و هەر شتێك بەو وێستگەیەدا رەتبووبێت، یان رەنگدانەوەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بووە یانیش كاریگەری لەسەر سیاسەتی ئەو وڵاتە جێهێشتووە، لە كاتێكدا و بەدیوێكی تریدا بۆیە گرنگ بووە، چونکە زمانی نەتەوەیەكی بندەست و بێ دەوڵەتی كردووە بە بوونێكی فەرمی و سیاسی و سەرەڕای نەبوونی كیانێكی كوردی ئامادە بووە سەركەوتن و شكستەكانی بە گوێی جیهان بگەیەنێت، كەوابێت بوون و پاشان مانەوەی دەنگ و سەدای ئەو رادیۆیەی لە ئەمریكاوە بەجیهان دەگەیشت هەڵگری زۆر مانای گەورە بووە.

هەڵوەستەیەک لەسەر داخستنی
بڕیاری داخستن، ئەگەرچی بەشێكە لە ستراتیژیەتی ناوخۆیی سەرۆك دۆناڵد ترامپ لە خولی دووەمی سەرۆكایەتیدا و زۆر كایەی گرنگی دیكەشی گرتۆتەوە، كە بە وەزارەتی پەروەردە دەست پێدەكات و بە میدیا كۆتایی دێت، نابێت وا لێكبدرێتەوە كە پاشەكشەی ئەمریكایە بۆ بە ئامانجگرتنی وڵات و گەلانی دیكە، بەڵكو بەشێكە لە كەمكردنەوەی خەرجییە ناوخۆییەكان (وەک لە لیدوانەکانیان ئەوە دووپات دەکەنەوە)، بەڵام بۆ كورد هەر دەبێت بە خەم، چونكە واتا رەمزییەكانی مانەوەی رادیۆکە نیشانە بوو بۆ بایەخی ئەمریكا بە پرسی كورد. 
بە بنەماگرتنی گۆڕانكارییە ناوخۆییەكانی ئەمریكا لەماوەی رابردوودا دەریخست، كە داخستنی بەشی كوردی دەنگی ئەمریكا، لە پازدەی ئەم مانگەدا و بە بڕیارێكی سەرۆكی ئەمریكا، وەك پێویست لە ناوخۆی كوردستاندا كاردانەوەی لێنەكەوتەوە و تەنها چەند پەیام و بەیاننامەیەك بیستران، لەكاتێكدا بۆ بەندە، كە ماوەی سیازدە ساڵ لە کۆتایی ساڵی (1999) تا سەرەتای ساڵی (2013) ئەزموون و تەمەنم لەخزمەتکردنی ئەو وێستگەیەدا بەسەر بردووە، بە تەنها رووداو و بڕیارێكی سەرپێی نییە، بۆیە پێمخۆشبوو لە پەراوێزی بڕیارەكە و كاریگەرییەكانی ئەو دەنگ و سەدا جیهانییە، هەندێك خاڵ بخەمەڕوو:
ـ دەنگی ئەمریكا، كە دەنگی دەوڵەتێكی زلهێزی جیهانیی و یەكێك لە جەمسەرە گرنگەكانی سیاسەت و بڕیاری نێودەوڵەتی بوو، راستەوخۆ سەر بە پێنتاگۆن بوو، ئەم رادیۆیە لە قۆناغی جەنگی دووەمی جیهانیەوە دەستی بە وەشان كردووە و ئامانجی بنەڕەتی كردنەوەی ئەم وێستگە و ئیزگەیە گەیاندنی پەیام نەبووە بۆ ئەمریكا خۆی، بەڵكو بۆ ئەوەبوو ئەمریكییەكان پەیامی خۆیان بە نەیارەكانیان بگەیەنن، بەو مانایەی دید و دنیابینی ویلایەتە یەكگرتووەكان بگەیەنن بە جوگرافیای دەرەوەی خۆیان، لەو پرۆسیسی كۆمەنیكیشن و گەیاندنەش ئەوەی ئامانجدار بووە، بریتی بووە لە گەیاندنی هەواڵ و زانیاری بەو وڵاتانەی، كە لە رووی سیستمی سیاسییەوە بە داخراو ئەژمار دەكرێن یان سانسۆری زۆری میدیایی لەناوخۆ پەیڕەو دەكەن. 
ـ دەنگی ئەمریكا، كە بە نزیك لە پەنجا زمانی جیاوازی جیهانیی پەخشدەكراو لەناویاندا زمانی كوردی هەبوو، بەڵگەی ئەوەبوو، ئەمریكا لەوە تێپەڕیبوو تەنها دەوڵەتێكی جەمسەریی بێت، بەڵكو  بەشێوەی سەرداری سیستمێكی تاكجەمسەری بەلایەوە پەسەندو گرنگ بوو، ستراتیژیەتی سیاسی و بەها لیبڕاڵیەكانی بەهەموو ئەو نەتەوانە بگات، كە بە زمانی خۆیان پەیامیان ئاراستە دەكرێت.

داخستن و راگرتنی بەشی کوردی دەنگی ئەمریكا تا ئەوپەڕی مایەی نیگەرانی قوڵە، چونكە لە رووی سیمبولیەوە ئەو مانایە هەڵدەگرێت، كە چیتر پرسی كورد لەناو رەهەندە میدیاییەكەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا هەمان نازی جارانی نییە

ـ داخستنی دەنگی ئەمریكا، لەوانەیە لە وڵاتێكەوە بۆ وڵاتێكی دیكە یاخود لە نەتەوەیەكەوە بۆ نەتەوەیەكی دیكە جیاواز بێت و لەلای هەریەكێكیان واتای جیاوازی هەبێت، چونكە بۆ بەندە بە ئەزموون سەلمێندراوە، كە ئەم پرسە بۆ كورد بەراورد ناكرێت بە عەرەب و نەتەوەكانی تر، بایەخەكەی بۆ ئێمەی كورد لەوەدا بوو، هەموو ئەو پەیامانەی لە رێگای هەواڵنێرانی ئەو پەنجا زمانەوە دەگەیشتە دەنگی ئەمریكا، لە رەوداوە سیاسیەكان، پرسە مرۆییەكان، توندوتیژی و بەریەككەوتن و ناكۆكییەكان جارێكی دیكە بۆ هەموو بەش و زمانەكان وەردەگێڕدران، دواجاریش لە رێگەی بە ئینگلیزیكردنی ئەو زانیارییانەوە رای گشتی ئەمریكا و ناوەندە رەسمیەكان بە پێنتاگۆنیشەوە لێی ئاگادار دەبوونەوە، بەمەش كورد لەهەموو نەتەوەكانی دیكە زیاتر سوودمەندی ئەو پرۆسەی پەیوەندیی و گواستنەوەیە دەبوو.
ـ دەوڵەتی خاوەن سەروەری، چونكە لە بنەڕەتەوە لە رێگەی كایەی دیپلۆماسی و نوێنەرایەتی و باڵیۆزخانەكانەوە دەیتوانی دەنگ و سەدای خۆی بگەیەنێت، رەنگە رادیۆی دەنگی ئەمریكا تەنها مانایەكی رەمزی هەبووبێت، بەڵام بۆ نەتەوەی بێ دەوڵەت، پرۆسەكە گرنگتر و پێویستتر بوو، چونكە دەنگی ئەمریكا نوێنەرایەتیی راستەقینەی كایەی دیپلۆماسی دەكرد و بە رۆڵی دیپلۆماتكاری كورد هەڵدەستا و هەموو ئەو پەیامانەی، كە لە رێگای پەیامنێرەكانەوە یان لە رێگای تیمی بەشی كوردی دەنگی ئەمریكا لە هەر چوار پارچەوە دەگەیشتە بەرگوێی بیسەران، هاوكات دەگەیشتە ناوەندە سیاسیەكانی ئەمریكاش.
ـ دەنگی ئەمریكا، بە تەنها ئامرازێكی گواستنەوەی هەواڵ و زانیاری و گەیاندنی دەنگ نەبووە بە بیسەر، بەڵكو فێرگەو قوتابخانەیەكی بە هیمەتی  پەروەردەکردن و پێگەیاندنی نووسەر و رۆژنامەنووس و سیاسەتمەدار بووە، زۆر كارەكتەری گرنگ و ناسراوی كورد لەوێ باڵیۆزی قسە و دەنگ و گەیاندنی پەیام بوون، مامۆستا (عومەر شێخ مووس، مامۆستا هۆمەری دزەیی، خەڵەفی زێباری) و زۆری دیكە، لەناو ئەو كاروانەدا ناو و دەنگیان هەبووە، بەدڵنیاییەوە ئەم زاتانە لەبەر گرنگی ئەم بەشە و گرنگی بۆ دۆزی كورد و بواری رۆژنامەنووسیی، ساڵانێكی زۆر لەوێ ماونەتەوە و خزمەتیان كردووە.
ـ ئەزموونی من، ئەوكاتەی بۆ ئەو دەنگە كارم دەكرد، جیاواز و ناوازە بوو، رۆژنامەنووسێك بووم سەر بە دوو جیهانی لە یەكتر جیاواز بووم و بە دوو میتۆدی جودا روماڵم دەكرد، بەسەرێكدا هەواڵنێر و نێردەی دەنگی ئەمریكا بووم ‌و لە هەمانكاتیش کادیرێکی حزبی و میدیاكارێكی دیاری یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بووم، هەم خۆم هاوسەنگی پیشەییم رادەگرت و هەم ئەوانیش رێزیان لە پابەندییە سیاسیەكانم دەگرت، چونكە دواجار تێدەگەیشتن، كە لە هێڵی سەرەكی ستراتیژیەتی ئەو ئێزگەیە لانادەین.
ـ ئەزموونێكی ناوازە و دەستپێكێكی گرنگ بوو، چونكە لە رێگەی ئاوێتەكردنی هەردوو شێوەزاری سۆرانی و بادینی، ئاستەنگەكانیان لادا و وایانكرد ئەو گەپەی نێوان زاراوەكان نەمێنێ و هەمووان پێكەوە گوێگری رادیۆكە بن لە یەككاتدا، راستیەكەشی بەو رۆڵە خزمەتێكی گرنگیان بە بواری زمانی كوردی و ئاشناكردنی هاووڵاتیان بە شێوە زارەكانی یەكتری كرد، ئەمە گرنگییەكی زۆری هەبووە بۆ خزمەتی زمانی كوردی و نزیككردنەوەی زاراوەكان بۆ تێگەیشتنی هاووڵاتیان لە زاراوە جیاوازەكانی زمانی كوردی.
ـ ئەزموونێكی نایاب بوو، چونكە یەكەم سەرچاوەی میدیایی بوو، كە هەوڵیدا را جیاوازەكان پێكەوە بەشداری لە بەرنامە دیالۆگییەكان بكەن و جیاوازیی بیركردنەوە و هەڵوێست لەبری ئەوەی ببێتە سەرچاوەی ناكۆكی، ببێتە سەرچاوەیەك بۆ گفتوگۆ، بەتایبەتی لەسەرەتای دامەزراندنی بەشی كوردی دەنگی ئەمریكا، پەیوەندیەكانی نێوان بەشێكی زۆر لە هێز و لایەنە سیاسییەكان جۆرێك لە گرژی و دابڕان هەبوو بەتایبەتی لە نێوان یەكێتی و پارتی، ئەم ئێزگەیە بە ستایلێكی نوێ و بە فۆڕمێكی نوێ توانیان لە یەككاتدا لە بەرنامەیەكی هەفتانەدا هەم بەرپرسێكی یەكێتیی ‌و هەم بەرپرسێكی پارتی پێكەوە كۆبكەنەوە و پێكەوەش گفتوگۆی بابەتە جیاوازەكان بكەن.
ـ هەڵبەت دەنگی ئەمریكا دەبێتە بەشێكی گرنگی مێژووی رۆژنامەوانی كوردی و گرنگە هەموومان قسە لەسەر ئەم خاڵە گەشدارانەی بەشی كوردی دەنگی ئەمریكا بكەین، یەكێك لە پرۆژەكانی داهاتووم بریتی بوو لە تۆماركردنی بیرەوەرییەكانم لەو وێستگەیە، بەڵام گرنگ بوو لەبەرامبەر داخستنی سەرنجەكانم بە تۆماركراوی بمێنێتەوە، ئاخر هەرگیز لە یادەوەری كوردیدا بایەخی ئەو ئێزگەیە بیرناچێتەوە، چونكە جاران هەر سەركردەیەكی كورد كە سەردانی ئەمریكای دەكرد، یەكسەر بەشی كوردی دەنگی ئەمریكای بەسەر دەكردەوە و چاوپێكەوتنیان لەگەڵ دەكرد و دواتریش ئەو چاوپێكەوتنە و زانیاری و داتاكانی وەردەگێڕدران بۆ زمانەكانی دیكە و لە میدیای ئەمریكی بڵاودەكرانەوە، لەبەر ئەوە داخستنی ئەو سەرچاوە گرنگە نێودەوڵەتییە لە ئەمریكا بۆ گەلانی چەوساوە و ژێر دەست پڕ خەمە.
بۆ رۆژگارێك، كە جیهان رادەستی میدیای كۆنباو كرابوو، بوونی ئەو رادیۆیانە بۆ كورد واتای گەورەیان دەگەیاند و دەرفەتێك بوون تا لە رێگەیەوە دەنگی كپكراوی نەتەوەی كورد بە جیهان بگات و سنووری دەوڵەتان بپەڕێنێت، بەڵام ئێستا كە شەپۆلەكانی جیهانگیریی دنیایان كردووە بە گوندێكی بچووك و لە رێگەی پێشكەوتنەكانی تەكنۆلۆژیای پەیوەندییەكانەوە ئامرازەكانی گەیاندن گەیشتوون بە قۆناغێكی دیكە، سەكۆ كۆمەڵایەتی و پلاتفۆرمەكانی میدیای نوێ دەرفەتێكی فراوانیان بۆ كارلێكی رۆڵەكانی نێوان نەتەوەیەك و زیاتر لەوەش نێوان نەتەوەكانی رەخساندووە، واتای مانەوە و بوونی دەنگی ئەمەریكا و دەستەخوشكەكانی گۆڕاوە، چونكە ئێستا ئەوەندەی هەڵگری مانای رەمزیە، ئەوەندە پێویستیەكی بابەتی نییە، لەبەرئەوەشە داخستن و راگرتنی تا ئەوپەڕی مایەی نیگەرانی قوڵە، چونكە لە رووی سیمبولیەوە ئەو مانایە هەڵدەگرێت، كە چیتر پرسی كورد لەناو رەهەندە میدیاییەكەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا هەمان نازی جارانی نییە.