راپۆرتی: تەها عەبدوڵڵا – هەولێر

زۆرن ئەو كەسانەی لە بواری ئابووری‌و بازرگانیدا ناوێكی دیاریان لەناو كۆمەڵگەدا، كە جگە لە خۆشگوزەرانی‌و خۆشبەختی بۆ خۆیان دەستەبەر كردووە، هاوكات بەهۆی پیشەكەیانەوە بوونەتە سەرچاوەیەكی گرنگ بۆ رەخساندنی هەلی كار بۆ كەسانی تر و جموجوڵی بازرگانی‌و بەهێزكردنی كەرتی تایبەت.
لە بەسەركردنەوەی بەشێك لەو كەسانەی لە بوارە جیاجیاكاندا توانیویانە وەك نموونەیەكی سەركەوتوو دەركەون، ئەوان باس لەچیرۆكی ژیان‌و چۆنێتی دەستپێكردنی كارە بازرگانی‌و ئابوررییەكانیان دەكەن كە چۆن توانیویانە بگەنە ئەو ئاستە.

لە پەنجەی دەست دەژمێردران
هەر لەڕێگای خستنەڕووی قۆناغەكانی ژیانی كاركردنیان، ئەوان ئامۆژگاری هەموو ئەو گەنج‌و لاوانە دەكەن كە دەیانەوێ‌ پشت بەخۆیان ببەستن‌و ببن بە خاوەن پڕۆژەو كاری تایبەت بە خۆیان‌و دوور بكەونەوە لە مووچە‌و چاوەڕوانی دامەزران.
ئەمجارە جەلال غەریب، خاوەنی یەكێك لە كۆنترین پیشەوەرانی ساردەمەنی‌و دروستكردنی دۆندرمە كە ماوەی زیاتر لە (70) ساڵە بەو كارە خەریكە، ئەو ئێستا تەمەنی نزیكەی (90) ساڵە.
ئەو لەساڵی 1930 لە هەولێر لە دایكبووە، هەر لەسەرەتاوە خولیای كارو كاسبی بووەو لە تەمەنی لاوێتیدا خۆی بە فرۆشتن‌و دروستكردنی دۆندرمە خەریك كردووە.
كاسبكار جەلال غەریب، سەبارەت بە چیرۆكی سەركەوتنی لە بوارەكەی خۆیدا، بۆ كوردستانی نوێ وتی: «بەهۆی ئەوەی كارەكەی خۆمان خۆشویستوە هەروەها داواكاریی زۆربەی خەڵكی لەسەر بووە، هەر لەسەرەتاوە رێگای كاسبی‌و دروستكردنی دۆندرمەم هەڵبژاردوە، كە بۆ ساڵانی پەنجاكانی سەدەی رابردوو دەگەڕێتەوە، كە ئەو كاتە بە ئامێر و شێوازی سەرەتایی دۆندرمە دروست دەكرا، ئەوانەشی ئەو كارەیان دەكرد لەهەولێر لە پەنجەی دەست دەژمێردران، دواتر لەو بوارە كارگەی گەورە لەشارەكە دامەزراو رۆژانە بەسەر دوكانەكانی دۆندرمەدا دابەش دەكرا».

رێژەیەك لە شەكری تێدایە
روونیشیكردەوە، ئەو جۆرە پیشەیە بەو جۆرە بەردەوام بوو تا ساڵانی حەفتا و هەشتاكان، كاتێك حكومەتی ئەوكات ئامێری تایبەتی بۆ عیراق هێنا كە بەشێوەیەكی تازە دۆندرمەی بەرهەم دەهێنا، بۆ ئەمەش بە نرخێكی گونجاو بەو كەسانەی دەدرا كە مۆڵەتی كاركردنیان لەو بوارە هەبوو، تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت ئێمە كار بەو ئامێرانە دەكەین‌و هەر لە دوكانەكەی خۆمان دۆندرمە بەرهەم دەهێنین.
لەبارەی كاریگەری خواردنی دۆندرمە لەڕووی ساردی‌و رێژەی شەكرەوە وتی: «راستە دۆندرمە رێژەیەك لە شەكری تێدایەو بۆ هەندێك وەرز ساردە، بەڵام ئەگەر پێكهاتەكانی دروستكردنی یەكسان بێت بەتایبەتی رێژەی شەكر‌و شیر هەروەها ئەو كەسەی دەیخوات جوڵەو وەزرش بكات ئەوا كاریگەری خراپی نابێت، چونكە منیش وەك خاوەنی دوكانی دۆندرمە لەیەك كاتدا ئەو كارەم كردووەو وەرزشوان بووم لەیاری لەشجوانی‌و لەساڵانی پەنجاكان لەسەر ئاستی عیرق پلەی بەرزم بەدەستهێناوە».
باس لەوەش دەكات، ئێستا بەشێك لە ساردەمەنیەكان وەكو پێویست دۆندرمە بەرهەم ناهێنن‌و تامی جارانی نییە، بەڵام ئەوە بۆ جۆری شیرو پێكهاتەكانی دیكە دەگەڕێتەوە، ئەگەر بە كوالێتی بەرز دروستی بكەن هەمان تام‌و چێژی پێشتری هەیە، بەڵام بەداخەوە كەسانێك هەیە كەرستەی خراپ‌و ماوە بەسەرچوو بۆ دروستكردنی بەكار دەهێنن.

مێژوویەكی كۆنی هەیە
لەبارەی گرنگی كاری ساردەمەنی‌و پشت بەستن بەو كاسبیە بۆ سەرچاوەی ژیانی خێزانەكەیان وتی: «ئەو كاسبیە بۆتە سەرچاوەیەكی باشی بژێوی ژیانی خۆم‌و كوڕ و كوڕەزاكانم بەو كارە خەریكین‌و جگە لەو پیشەیە هیچ كارێكی تر ناكەین، هەر بەهۆی خۆشەویستی بۆ كارەكەمان توانیومانە بەردەوامبین‌و ناوبانگێكی باش بۆ خۆمان‌و شارەكەمان دروست بكەین، بە جۆرێك لە هەر شوێن‌و فەرمانگەیەكی حكومی ئێمە ببینین یەكسەر بە ناوی پیشەی دۆندرمە بانگمان دەكەن‌و رێزمان دەگرن، ئەمەش نیشانەی ئەوەیە كە ئێمە كارەكەی خۆمان بەدڵسۆزی كردەوەو هەمیشە ئەوەمان لەبەر چاوگرتووە كە پێویستە كەسانی كاسبكار مامەڵەیەكی باش لەگەڵ خەڵكیدا بكەن‌و تەنیا رەچاوی قازانج نەكەن، بەڵكو خزمەتیان بكەن‌‌و پاك‌و خوێنی‌و رووخۆشی بكەنە بنەما بۆ كارەكەیان».
لەبارەی مێژووی دۆندرمەوە، جەلال غەریب دەڵێ: «دۆندرمە دروستكردن لەهەولێر مێژوویەكی كۆنی هەیە، خەڵكی بەتایبەتی لە وەرزە گەرماكان بۆ فێنككردنەوەی دڵ‌و دەروون‌و دانیشتنێكی كاتی حەزی لێدەكەن، واتا خواردنێكی سەرەكی نییە ئەگەر نەبێ نەتوانی بژی، بەڵكو بەهۆی ساردی‌و شیرینی تامەكەی مرۆڤ حەز بە خواردنی دەكات، بەتایبەتی كاتێك سەردانی بازاڕ دەكات بۆ حەسانەوەی ماندوێتی دۆندرمە دەخوات».

بیر لە بەرژەوەندی خەڵك بكەینەوە
هەر لەبارەی پیشەكەیەوە، خاوەنی یەكێك لە كۆنترین دوكانی دۆندرمە ئاماژەی بەوەدا، مەرج نییە مرۆڤ تەنیا بە بازرگانی گەورە پێبگات، بەڵكو دەكرێ لە كەسابەتی بچووكەوە دەستپێبكات، بە نموونە فرۆشتنی دۆندرمە كە ئەوكات وەك ئێستا خەڵكی ئاشنای تاموچێژەكەی نەبوون، بەتایبەتی ئەو سەردەمە كە زۆربەی خەڵكی لە گوندەكان دەژیان كەمتر لە شار بوون، بۆیە كەسانی تایبەت داوای دۆندرمەیان دەكرد، بەڵام بەهۆی ئەوەی ئێمە بەردەوام بووین لەسەر كارەكەمان‌و وازمان نەهێناو هەروەها شارەكە زیاتر فراوان بوو، توانیمان ناوبانگ دەربكەین، ئێستاش خەڵكی بە تامەزرۆوە سەردانمان دەكەن.
جەلال غەریب هاوشێوەی كاسبكارە سەركەوتووەكانی دیكە پێیوایە بۆ سەركەوتنی هەر كارو پیشەیەك پێویستە سەرەتا بیر لە بەرژەوەندی خەڵك بكەینەوەو بە باشترین شێوە خزمەتیان بكەیت، ئینجا هەوڵی قازانج بدەی، چونكە كاتێك رەزامەندی خەڵك بەدەست دەهێنیت قازانجكردن دەبێتە كارێكی ئاسان، بۆیە ئێمەش ئەوەمان كردۆتە بنەما بۆ كاری خۆمان لەدوكانی ساردەمەنی، بەجۆرێك هەموو هەوڵێك دەدەین چۆن بە باشترین شێوە خزمەت بە خەڵك بكەین، چونكە ئەوان سەرچاوەی داهاتی ئێمەن.

ئامۆژگاریم بۆ گەنجانی ئێستا
هەر لەبارەی پیشەكەو كاری سەربەخۆ ئەو كاسبكارە، بەمجۆرە ئامۆژكاری گەنجان دەكات‌و دەڵێ: «لەماوەی دەیان ساڵی رابردوودا خۆم‌و كۆڕەكانم بەشێوەیەكی سەربەخۆ كاری خۆمان دەكەین، ئەمەش وایكردوە زیاتر دەستمان كراوە بێت لە بەرەوپێشچوونی پیشەكەمان، بەڵام رەنگە ئەوە لە مووچەخۆری یان كاركردن لەكۆمپانیایەكی كەرتی تایبەت وانەبێت، ئەوكات بە پارەیەكی دیاریكراو كار دەكەیت‌و هیچ بەرەوپێچوونێكیش بەخۆتەوە نابینی، بۆیە ئامۆژگاریم بۆ گەنجانی ئێستا ئەوەیە تا دەتوانن ببنە خاوەن پیشەو كاری خۆیان لەوێوە دەتوانن كەسایەتی خۆیان بدۆزنەوە، ئەوانەشی دەڵێن درەنگەو ناتوانن بگەنە ئەو ئاستەی ئێمە تێیدان، رەنگە ئەو جۆرە كەسانەی وابیر دەكەنەوە خواستی كاركردنیان نەبێت، چونكە وەك پەندێكی ئێرانی هەیە دەڵی (هیچ كاتێك بۆ فێربوون‌و كاركردن درەنگ نییە)، بۆیە هەموو كەسێك ئەگەر خواستی هەبێت بگاتە سەرمایەی خۆی‌و خۆشگوزەران بێت دەتوانێ ببێتە خاوەن كار و پیشەی خۆی و بگاتە ئامانجەكانی، لەگەڵ خۆشی دەرفەتی كار بۆ چەندین گەنجی تر بڕەخسێنی».