رۆژی (5)ی ئاداری (2019)، (28)ەمین ساڵیادی راپەڕینە مێژووییەكەی (5ی ئاداری 1991) دەكەینەوە كە لە شاری رانیەی دەروازەی راپەڕینەوە كڵپەی سەندو هەموو كوردستانی باشووری بە شاری كەركوكیشەوە لە دەستی شەڕەنگێزترین‌و گەورەترین دیكتاتۆری مێژووی عیراق رزگار كرد. بۆیە پێویستە شرۆڤەی نزیكەی سێ دەیەی دەسەڵاتی كوردی لە دوای راپەڕین بە لۆژیكییانەو زانستییانە بكرێ.
راپەڕین لە ناو كوردی باشووردا مێژوویەكی دوورو درێژی هەیە، لە دوای دروستبوونی دەوڵەتی عیراقەوە كوردەكانی باشوور بەردەوامبوون لە جوڵانەوە سیاسیی و مەدەنییەكان‌و تا دواجار بەرەنجامی راپەڕینی بەهاری (1991)، هەرێمی كوردستانی لێ بەرهەمهات‌و ئۆتۆنۆمی درا بەكوردی باشوور. هەرچەندە فاكتەرە ناوخۆییەكانی وەكو بێهێزبوونی دەوڵەت‌و سوپای عیراق‌و راپەڕینی شیعەكان لە بەسڕە هاوكاتی راپەڕینی كوردو شەڕەكانی عیراق – ئێران‌و عیراق – كوێت‌و هاتنی هاوپەیمانان بۆ روبەڕوبونەوەی رژێمی بەعس لە كوێت‌و بێهێزكردنی سوپاكەی، فاكتەری كاریگەربوون لە پاڵ فاكتەرە نێودەوڵەتییەكانی ترو دواجاریش كۆڕەو لەلای زۆربەی شارەزایانی مێژوو و سیاسەت بە فاكتەرێكی جەوهەریی سەركەوتنی راپەڕین‌و بەدەستهێنانی ئۆتۆنۆمی بۆ كوردی باشوور دادەنرێت.
كوردانی باشوور لەگەڵ رزگاربوونیان لە رژێمی بەعس هاوكاتی وڵاتانی تری جیهان كەوتنە بەر شەپۆلە سەرەتاییەكانی جیهانگیریی پراكتیكییەوە، كە لەگەڵ پێدانی مافی ئازادیی بەكارهێنانی ئینتەرنێت لە ساڵی (1991)ەوە چونكە پێشتر تەنیا رێگە بە حكومەتەكان دەدرا بۆ كاروباری نهێنی‌و سوپا ئینتەرنێت بەكاربهێنن، بۆیە هەر لە دوای راپەڕینەوەو لەم قۆناغەی مێژووی كورددا زۆرترین كارلێككەری لەگەڵ دروستبوونی كەناڵەكانی راگەیاندن‌و دامەزراوەكان‌و ناوەندە رۆشنبیری‌و كەلتوورییەكانی بۆ دروست بوو، جگەلەوەی هەموو ئامرازە نوێیەكان فاكتەرێكی خێرا و كاریگەربوون لەسەر گواستنەوە و گەشەپێدانی بنەماكانی دیموكراسی بۆ باشووری كوردستان، ئەوەش لەلایەكەوە بووە هۆی بڵاوكردنەوەی هۆشیاریی زیاتر لەناو خەڵكدا سەرەڕای قۆناغە نەویستراو و كێشە سیاسییە ناوخۆیی و هەرێمییەكانی ناوچەكەش پڕۆسەی حوكمڕانییان گرانتر كرد. ئەو فاكتەرانەش بوونە هۆكاری دروستبوونی قۆناغێكی نالەبار بۆ ژیانی گشتی لە باشووری كوردستان.
لە دوای قۆناغی شەڕی ناوخۆو دواتریش پڕۆسەی ئازادی عیراق لە ساڵی (2003)، بارودۆخی هەرێمی كوردستان چووە قۆناغێكی نوێوەو دوای یەكگرتنەوەی ئیدارەكانی هەولێرو سلێمانی‌و باشبوونی دۆخی ئابووری‌و دەستكردن بەبنیادنان لە شارو شارۆچكەكان‌و دواتریش قۆناغەكانی تێكچوونی پەیوەندییە دیپلۆماسییەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداو شەڕی داعش‌و تا قۆناغی دوای ریفراندۆمیش، پارتە سیاسییەكانی باشووری كوردستان سەرەڕای هەوڵ‌و پڕۆژەكانیان، بەڵام نەیانتوانیوە لە ماوەی نزیك لە سێ دەیەدا كە زەمەنێكی زۆرە بۆ ئیدارەدانی هەرێمێك كە رێژەی دانیشتووانەكەی زۆر نییە بە بەراورد بەوڵاتانی دراوسێ.
نەبوونی حوكمی تەندروست لە هەرێمی كوردستان، بەشێكی پەیوەست بووە بەخودی پارتە سیاسییەكان‌و بەشێكی زۆریشی پەیوەست بووە بەژمارەیەكی كەم لە بەرپرسانی پارتە سیاسییەكان‌و حكومەت، كە بارێكی نالەباری زۆریان بۆ حكومەت‌و پارتە سیاسییەكان‌و خەڵك بەشێوەیەكی گشتی دروستكردووە.
بەهۆی كاریگەرییە زۆرەكانی شۆڕشی تەكنۆلۆژیای نوێ‌و جیهانگیرییەوە، قۆناغی ئێستای باشووری كوردستان دەبووایە لە قۆناغێكی جیاوازو پێشكەوتووتردا بووایە. بەڵام لە بارودۆخێكدا یادی راپەڕین دەكەینەوە كە تەنانەت لە خودی ئەو شارەی كە راپەڕینی تێدا دروست بوو و كراوە بە دەروازەی راپەڕین، خزمەتگوزارییە گشتییەكان لە ئاستێكی خراپدان، رێگاكان، پڕۆژە گەشتیارییەكان، نەخۆشخانە‌و خوێندنگەو فەرمانگەكان، هۆكارەكانی گواستنەوەی گشتی‌و كارەباو …. هتد خراپن، بۆیە پێویستە پارتە سیاسییەكان‌و سەركردە سیاسییەكان، پێویستە حكومەت پلانی تۆكمەی هەبێ بۆ هەندێ شاری مێژوویی‌و نموونەیی وەكو رانیەو هەڵەبجەو كەلارو چەندین شوێنی دیكە كە شوناسی شۆڕش‌و راپەڕین‌و بەرخۆدانی كوردی باشوور بوون‌و پێویستە لە بری دروشم‌و وتار، ئەم شارانە بكرێن بە سەنتەرو ناوەندی بازرگانی‌و گەشتیاری‌و لە رێگەی كردنەوەی چەندین مۆزەخانەی نیشتمانییەوە، دەكرێت زیاتر سەرنجی هاووڵاتیان لە كوردستان‌و گەشتیارانی بیانی بۆ ئەو شارانە رابكێشرێن. لەلایەكەوە دەبن بە شوناسی نەتەوەیی گرنگ‌و لەلایەكی تریشەوە كاریگەریی ئەرێنی زۆر لەسەر ئابووری ئەو شارانە دروست دەكات. بۆ نموونە بوونی مۆزەخانەی نیشتمانی شۆڕش‌و راپەڕینەكان لە شاری رانیەو هاندانی زانكۆكان‌و ناوەندەكانی خوێندن بۆئەوەی سەردانی ئەو شارە بكەن‌و حەقیقەتی راپەڕین ببینن، بۆخۆی كارێكی گرنگ‌و ستراتیژیی ترە لە رێكخستنی چەند چالاكییەكی ساڵانەدا.

 51 جار بینراوە