خەلیل عەبدوڵڵا

لەم رۆژانەدا کتێبی (هەوڵەكانی ئەلحوسەری بۆ زیندەبەچاڵكردنی خوێندنی كوردی،سیاسەتی دەوڵەت یاخود خواستی زاتی؟) مامۆستا عەزیز یاوەرم بەزمانی عەرەبی خوێندەوە. بەشێوەیەكی گشتی كتێبەكە لێكۆڵینەوەیەكی گرنگە‌و ئەو ئاستەنگانە دەخاتەروو كە ساتع ئەلحوسەری بەرێوەبەری گشتیی مەعاریفی عیراق لەماوەی نێوان ساڵانی1922-1927 بۆ رێگرتن لەخوێَندنی كوردی لەكوردستاندا دروستی كردبوون.
لەدوا لاپەڕەكانی كتێبەكەدا ناونیشانێك كەپەیوەندی بە بابەتی لێكۆڵینەوەكە‌و خوێندنی كوردییەوە نییە زۆر سەرنجی راكێشام.
ناونیشانەكەش ئەوەیە بۆچی ئەلحوسەری سوور بوو لەسەر دوورخستنەوەی جەواهیری لە سلكی خوێندن؟

بێگومان جەواهیری مەبەست لەشاعیری گەورەی عەرەب محەمەد مەهدی جەواهیرییە. كەلەو كاتەدا مامۆستای زمانی عەرەبی دەبێ‌‌و لەلایەن ساتع ئەلحوسەری بەڕێوەبەری گشتیی مەعاریفەوە فەسڵ دەكرێت.

ئەلحوسەری لەكتێبی(یاداشتەكانم لەعیراقدا 1921-1941) كەساڵی 1967 بڵاوی كردۆتەوە، بەم شێوەیە چیرۆكی دامەزراندن‌و فەسڵكردنی جەواهیری دەگێڕێتەوە‌و دەڵێت:عەبدولمەهدی ئەلمنتەفكی وەزیری پەروەردە پێی گوتم ئەدیبێك هەیە لەنەجەف بەناوی محەمەد مەهدی جەواهیری بەمامۆستای زمانی عەرەبی لەبەغدا دایبمەزرێنە.

ئەلحوسەری ئەڵێ‌ كەپرسیاری ئەو كەسەم كرد وتیان خاوەنی رەگەزنامەی ئێرانییە‌و كە چاوم بەجەواهیریش كەوت ئەوەی نەشاردەوە كە رەگەزنامەی ئێرانی هەیە.لەبەرئەوە پێم راگەیاند كەلەبەر ئەو هۆكارە ناتوانم دایبمەزرێنم.

بەهۆی ئەوەی كەباوك‌و باپیرانی جەواهیری لەعیراق لەدایك بوو بوون‌و خاوەنی رەگەزنامەی عیراقی بوون. لەسەر داوای وەزیری پەروەردە، وەزیری ناوخۆ بەئاسانی‌و لەماوەی چەند رۆژێكدا رەگەزنامەی عیراقی بەجەواهیری بەخشی.

ئیدی ئەلحوسەری پاساوی ئەوەی نەما كە رێگە لەدامەزراندنی جەواهیری بگرێت، بەناچاری‌و بەنابەدڵی بەمامۆستای زمانی عەرەبی دایمەزراند.

لەدوای هەفتەیەك لەدامەزراندنی، جەواهیری پارچە شیعرێكی لەرۆژنامەی ئەلفەیحا بڵاو كردبۆوە. بەلێكدانەوەی ئەلحوسەری لەو شیعرەدا جەواهیری ستایشی وڵاتی فارسی كردووەو عیراقی خۆشنەویستووە!.

بەڵام لەراستیدا ئەو شیعرە شیعرێكی ئاسایی مەجازی بووە.بەڵام ئەلحوسەری لەجەواهیری بەبیانوو بووە‌و ئەو شیعرەی كردۆتە بەهانە‌و فەسڵی كردووە.

سەرباری ئەوەی كە وەزیری پەروەردە بەو بڕیارەی ئەلحوسەری تووڕە دەبێ‌‌و داوا دەكات بڕیاری فەسڵكردنی جەواهیری هەڵبوەشێنێتەوە‌و ئەو بابەتە دەبێتە جێگەی مشتومڕ‌و وەڵام‌و وەڵامكاری نێوان وەزیرو بەڕێوەبەری گشتیی مەعاریف‌و سەرۆك وەزیرانیش تەدەخول دەكات.

بەڵام ئەلحوسەری مل بۆ نوسراوو فشارەكانی وەزیر‌و سەرۆك وەزیران نادات‌و هەر سوور دەبێ‌ لەسەر فەسڵكردنی جەواهیری. لەكۆتاییدا كێشەكە بەسەركەوتنی ئەلحوسەری‌و شكستی وەزیری پەروەردە‌و دوورخستنەوەی جەواهیری لە سلكی خوێندن كۆتایی دێت.

سەرچاوەی هێزی ساتع ئەلحوسەری ئەوەبووە كە كەسێكی نزیكی مەلیك فەیسەڵ بووە، مەلیك پشتیوانی بووە.
ئەلحوسەری لەدیدی تەسكی نەتەوەپەرستی عەرەب‌و مەزهەبی سوننەو لەرێی زمانەوە ویستویەتی پرۆگرامەكانی خوێندن‌و پەروەردە كۆنترۆڵ بكات. هەرلەو گۆشەنیگایەوە دژی خوێندنی كوردی لەلایەك‌و دژی شیعەكان لەلایەكی ترەوە بووە.

شەڕەكانی لەگەڵ جەواهیری‌و وەزیری پەروەردە لە گەوهەردا بەهۆی ئەوەوە بووە كەهەردوكیان شیعە بوون.
ئەو دیدە شۆڤێنیەی ئەلحوسەری شوێنەواری خراپی لەسەر بواری خوێندن‌و پەروەردە‌و پەیوەندییەكانی نێوان پێكهاتە جیاجیاكانی عیراق بەجێهێشت.

دوورخستنەوەی جەواهیری لەپیشەی مامۆستایی، دواتر لێسەندنەوەی رەگەزنامەی عیراقی لێی لەلایەن سەرانی كودەتای شوباتی 1963ەوە، ئەوی لەكاروانی شیعر‌و ئەدەب‌و روناكبیری‌و داهێنان نەوەستان‌و بوو بەو شاعیرە گەورەیەی كەبەموتەنەبی سەردەم بناسرێ‌‌و نەك هەر گەلی عەرەب، بەڵكو گەلانی دیكە‌و مرۆڤایەتی شانازی پێوە بكات.

ساتع ئەلحوسەریش سەرباری خزمەتگوزراییە شۆڤێنییەكانی، ساڵی 1941 لەسەردەمی عەبدولئیلاهدا رەگەزنامەی عیراقی لێسەندرایەوە‌و لەعیراق دوورخرایەوە‌و وەك كەسایەتییەكی توندڕەوی نەتەوەیی شۆڤێنی چووە مێژوەوە.

پرۆفایلی محەمەد مەهدی جەواهیری

ساڵی 1899 لە شاری نەجەف لەدایك بووە.
باوكی زانایەكی ئایینی دیاری نەجەف‌و لەخانەوادە دیارو دێرینەكانی ئەو شارەبوون‌و بەئەلنەجەفی ناسرابوون.
نازناوی جەواهیری لەناوی كتێبێكی فیقەهی شێخ محەمەد حەسەن ئەلنەجەفی باپیرانی وەرگیراوە‌و دواتر بووە بەنازناوی خانەوادەكەیان.
باوكی ویستویەتی جەواهیری رێگەی خۆی بگرێت‌و ببێت بەزانای ئایینی، بۆئەو مەبەستە خستویەتیە خوێندگای ئایینی، بەڵام جەواهیری خۆی خولیای شیعرو ئەدەبی هەبووە، بۆیە ئەو رێگەیەی گرتۆتەبەرو بووە بە شاعیر.
بەشداری شۆڕشی بیستی لەدژی ئینگلیزەكان كردووە.
لەبواری رۆژنامەگەریدا كاری كردووە سەرنوسەری چەندین رۆژنامە بووە.
چەند جارێك سەرۆكی یەكێتی ئەدیبان‌و رۆژنامەنوسانی عیراق بووە.
بەهۆی هەڵوێستە نیشتمانییەكانییەوە لەعیراق دوور خراوەتەوە‌و رەگەزنامەی عیراقی لێسەندراوتەوە، بەشێكی تەمەنی لەتاراوگە بەسەر بردووە.
خاوەنی چەندین دیوان‌و بەرهەمی شیعرییە‌و دەیان لێكۆڵینەوە لەسەر بەرهەمەكانی كراون.
دۆستێكی راستگۆی گەلی كورد بووە.
ھاوڕێی نزیکی سەرۆک مام جەلال بووەو زۆری خۆشویستووەو شیعری تایبەتی بۆ نووسیوە.
سەرۆک مام جەلال لەگەرمەی شۆڕشیشدا جەواھیری لە یاد بووە، لە گوندی یاخسەمەری مەڵبەندی شۆڕشەوە نامەی بۆ نووسیوە، ھەر چەند نامەکە مێژووی لەسەر نییە، بەڵام بە پێی ناوەرۆکی نامەکە لەدوای تێکچوونی گفتوگۆی یەکێتی و حکومەتی عیراق لەساڵی ١٩٨٥ نوسراوە، چونکە باسی سەختی ئەو رۆژگارەو گەمارۆی راستەقینەو خنکێنەر ئەکا.
مام لەگەڵ نامەکەدا ژمارەیەک کڵاوی کوردی بەدیاری بۆ ناردووە.لەکۆتایی نامەکەدا مام وەک دەروێشی جەواھیری خۆی پێناسەکردووە و ئەڵێ دەروێشی دڵسۆزتان جەلال تاڵەبانی.
لە27ی تەمموزی 1997 لەتەمەنی 98 ساڵیدا لەشاری دیمەشق كۆچی دوایی كرد‌و هەر لەوێ‌ بەخاك سپێردرا.

 238 جار بینراوە